De schijf van vijf voor het bodemleven

Als akkerbouwer Gert-Jan van Tilburg in het Flevolandse Bant in het voorjaar plannen maakt voor bodem en bemesting, is het handboek leidend. Hij zit hiervoor om de tafel met Agrifirm-adviseur Martijn Zijlema. Alle meststoffen en bodemverbeteraars samen maken de teelt een succes en zorgen dat de bodemkwaliteit hoog blijft op de lange termijn.

Van Tilburg is blij met zijn grond met een afslibbaarheid van 20 tot 30 procent. De keuze aan gewassen is groot en de potentiële opbrengsten zijn prima. ‘Waar je wel rekening mee moet houden, is dat je hier echt in het najaar moet ploegen’, zegt de akkerbouwer. De zwaarte van de grond vraagt hierom.

Aanvoer van genoeg organische stof helpt de grond levend en bewerkbaar te houden. ‘We voeren elk jaar 30 ton compost aan en de inzaai van groenbemesters blijft hier altijd, wat mij betreft. Ik heb rond de oogsttijd altijd een trekker met zaaimachine klaarstaan. Zodra een gewas geoogst is, gebruik ik dat tijdvenster om direct daarna groenbemester te zaaien.’

Zijlema kan zich goed vinden in de aanpak van Van Tilburg. Adviseur en akkerbouwer berekenen samen hoe ze de ruimte, voor met name fosfaat, binnen de regels zo goed mogelijk kunnen invullen.

Compost en groenbemesters

‘We verdelen de ruimte over compost, dierlijke mest en kunstmest’, legt Zijlema uit. ‘Ik zie het als de schijf van vijf voor het bodemleven. Daar horen altijd groenbemesters en organische meststoffen in. De groenbemesters brengen en houden met hun wortelexudaten, de stoffen die ze uitscheiden, leven in de bodem. Gewasresten voeden de bodem. Compost zorgt voor het stabiele deel van de organische voeding.’

Compost zorgt nadrukkelijk niet voor snelle voeding van planten. Van Tilburg en Zijlema zien het als bron voor nalevering over de jaren die komen. Belangrijk is stabiele organische stof die zorgt voor leven in de bodem, binding van water, voeden van bodemleven en een goede structuur.

Hoe langer je compost toepast, hoe meer je dat effect ziet, stelt Zijlema. ‘Je ziet het effect pas als je het meerdere jaren achter elkaar doet.’

Hogere normen gft-compost

Gft-compost moet tegenwoordig aan hogere normen voldoen. ‘Ik was wat jaren af van gft-compost’, zegt Van Tilburg. ‘Binnen de landbouw waren veel gebruikers ontevreden over de vervuiling. Ik gebruikte andere vormen van organische reststromen, zoals champost.’

‘De kwaliteit van gft-compost is verbeterd’, vult Zijlema aan. ‘B-compost mag niet meer toegepast worden in de landbouw.’ Van Tilburg gebruikt nu naar tevredenheid compost uit huishoudelijke reststromen met kwaliteitskeur.

Elementen terug in kringloop

Compost brengt veel verschillende voedingselementen terug in de kringloop. De vergrote vrijstelling met een kwart van de fosfaat toegerekend aan de aanvoernormen, geeft ruimte om andere voedingsstoffen, waaronder kalium aan te voeren.

Na granen en tulpen is er genoeg ruimte voor de teelt van een groenbemester en de aanvoer van de compost. ‘Je moet goed plannen’, stelt de akkerbouwer. ‘We berekenen de ruimte in januari/februari en reserveren dan al compost. Die kan de leverancier vervolgens in mei/juni klaarleggen op een betonplaat of het erf. Zodra we dan uit kunnen rijden na de oogst, schakel ik de loonwerker in.’

Van Tilburg doet de dagelijkse bedrijfsvoering samen met zijn buurman Peter Roose. Ze bewerken 122 hectare aaneengesloten land in hun maatschap. De witlofpennen haalden ze uit het bouwplan. Die ruimte vullen ze nu met verhuur voor tulpenland. Dat geeft meer ruimte voor groenbemesters in het bouwplan. Ook is het risico met tulpen lager dan met witlof.

‘Vroeger zaten in het najaar nog veel van onze gewassen in de grond. De tulpen sluiten mooier aan bij onze pootgoedteelt’, zegt Van Tilburg. ‘Zonder witlof is er meer rust.’ Van Tilburg heeft naast zijn bedrijf in Bant ook pootgoed snijden als aanvulling op het werk. Dat vraagt dit jaar met de kleinere pootgoedproductie extra inzet.

Compost en pootgoed

In pootgoed noemen telers het voordeel van stikstof uit kunstmest dat ze de groei beter kunnen sturen. Zijlema ziet juist voordeel in compost. ‘Pootgoed heeft niet de behoefte aan veel snelle stikstof. Je wilt een goed knolaantal en niet een weelderig gewas. Op deze grond is de organische stof niet heel hoog, ongeveer 2 procent. Bodemverbeteraars zijn goed voor de watervasthoudendheid, ze voorkomen verslemping.

Samen met Van Tilburg zet Zijlema de plannen op een rij, rekening houdend met de rijke voorvrucht die tulpen vormen. Het landbouwkundig advies van 120 kilo stikstof is goed in te vullen met gewasresten, bladrammenas als groenbemester, rundveedrijfmest, kunstmest en compost. Toepassen van kunstmest hangt af van hoe goed het gewas staat in de loop van het seizoen.

Minimum gift

Om de compost goed te verdelen, is een gift van 20 ton per hectare het minimum. ‘Dankzij compost hol je de grond niet uit’, zegt Zijlema. Samen met de akkerbouwers waar hij adviseert, rekent en plant, kijkt hij vooruit. De driekwart vrijstelling van de fosfaat is daarbij positief.

Fosfaat voor de begingroei kan het beste dicht bij de poters gebracht worden, vindt Zijlema. ‘Het is geen mobiel element. Daarom plaatsen we het precies, ook bij uien en peen. Dan gebruik je fosfaat efficiënt. Dat past goed in een beperkte mineralenruimte.’
<hr>

Grotere fosfaatvrijstelling compost sinds 2023

Voor compost ging de fosfaatvrijstelling van 50 naar 75 procent, voor champost en strorijke mest van 0 naar 25 procent. Voor 2023 was het maximumgehalte fosfaat in compost 7 kilo per ton. Die bovengrens is ook vervallen. Er is wel een bovengrens voor de fosfaatvrijstelling. Boven de fosfaatgebruiksnorm telt fosfaat uit compost voor 100 procent mee.

Agrifirm-adviseur Martijn Zijlema helpt teler Gert-Jan van Tilburg bij de berekening. Hij houdt rekening met de minimale hoeveelheid van 20 kilo fosfaat uit compost en met de maximale ruimte, die opgevuld wordt met andere vormen van organische mest en kunstmest. Begrip van de regels is nodig bij de berekeningen.

Van Kessel volgde voor de BVOR de ervaringen met de nieuwe regels in 2023. Boeren kunnen ondanks de strengere mestregelgeving extra organische stof aanvoeren, zegt zij. Dat de nieuwe regels een maximale dosering voor fosfaat kennen, is een belangrijk punt om op te letten bij de berekening van de aanvoer. Vooral op gronden met een hoge fosfaattoestand leidt dit tot complexe berekeningen. Ook is het technisch moeilijker om een kleine hoeveelheid compost uit te rijden.