'Renure is belangrijk onderdeel van circulaire landbouw'

Het verwerken van mest tot een exporteerbare droge fractie en mineralenconcentraat is een al geteste vorm van renure. Ook spuiloog, het spuiwater uit luchtwassers dat ammoniumsulfaat bevat, is uitgebreid getest. Maar, om met de deur in huis te vallen, op korte termijn biedt productie van mineralenconcentraat geen oplossing voor het huidige mestprobleem.

'Dan moeten er eerst minimaal zo'n zestig installaties van 100.000 ton bijkomen', relativeert Tim Alders. 'Met het verkrijgen van een vergunning en de bouw ben je zomaar twee tot vijf jaar verder voordat die capaciteit er is.'

Met het verwerken van mest tot mineralenconcentraat is al vijftien jaar ervaring opgebouwd. Loonbedrijf Kuunders startte met Kumac en samen met negen andere mestverwerkers zitten ze in de pilot mineralenconcentraat waar Wageningen University & Research (WUR) onderzoeken mee uitvoert.

Het proces van een Kumac-installatie is een bewezen techniek en vergaand geoptimaliseerd. Daarom past het overgrote deel van de mestverwerkers die mineralenconcentraat maken die techniek toe. Zo ook Vlako in het Brabantse Overloon, het bedrijf van Tim Alders.

In theorie draait de installatie volledig automatisch. Maar Alders is wel de hele dag druk met het bewaken en bijsturen van het proces, verhelpen van kleine of grote storingen en vervangen van onderdelen.

De installatie begint met het scheiden van de aangevoerde mest met een zeefbandpers. Bij het persen voegt de installatie een vlokmiddel aan de mest toe, waarna flotatie de laatste zwevende deeltjes uit de dunne fractie haalt. De dikke fractie die ontstaat maakt zo'n 25 procent van de aangevoerde mest uit. Daarin zit 99,5 procent van zowel de fosfaat als de organische stof. Dat betekent een gehalte van 17 kilo fosfaat en 12 kilo stikstof per ton.

Infrarood verwarming verhit de dikke fractie tot 70 graden om alle ziektekiemen te doden en het product exportwaardig te maken. Daarmee verdwijnt veel fosfaat van de Nederlandse mestmarkt. 'Varkenshouders die hun mest laten verwerken zorgen er daarmee voor dat melkveehouders tot nu toe ruimte kregen om hun mest op eigen bedrijf en bij akkerbouwers af te zetten', stelt Alders.

Loosbaar water

Door de dunne fractie drie keer door de omgekeerde osmose te persen, lukt het om 55 procent van het water uit elke kuub mest te halen. Dat water is loosbaar en vrij van mineralen. 'Het is te schoon om te kunnen drinken en er zit geen smaak aan', aldus Alders. 'We hergebruiken dit water via een peilgestuurde drainage op onze naastliggende 17 hectare grond. Het komt in het groeiseizoen ten goede aan het gewas en dat is vooral te zien aan de groei bij droogte.'

In het resterende mineralenconcentraat komen stikstof, kali en alle andere mineralen uit de mest terecht. Vlako slaagt erin om 12 kilo stikstof per ton in het concentraat te krijgen en geeft de garantie dat het altijd minimaal 11 kilo is. Daarnaast zit er 14 kilo kali in elke ton concentraat. Dat is zeker in zandregio's gunstig voor het bemesten van aardappelen.

Tweemaal per dag wordt de omgekeerde osmose gespoeld met zwavelzuur om te zorgen dat de minuscule gaatjes niet dichtslibben met mineralen. Het zure spoelmiddel wordt na gebruik toegevoegd aan de inkomende mest. Dat voorkomt ammoniakvervluchtiging bij het persen en zeven. Toch gaat alle lucht vanuit de mestverwerking en opslag ook nog door een luchtwasser.

Het Kumac-proces is in de pilot samen met WUR getest en bewezen effectief. Daarbij wordt alle aangevoerde mest, alle dikke fractie en het mineralenconcentraat bij afvoer gewogen en bemonsterd. Ook wordt het loosbare water gemeten en geregistreerd bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). De massabalans is daardoor aantoonbaar sluitend. 'We worden ook op alle onderdelen ongevraagd gecontroleerd, er is geen speld tussen te krijgen', vult de ondernemer aan.

Het mineralenconcentraat is ook onderzocht. De stikstof zit in de vorm van ammonium in het mineralenconcentraat met als voordeel dat deze stikstofvorm niet uitspoelt. Dat gebeurt bij stikstof in nitraatvorm wel snel. Bij gebruik van mineralenconcentraat zijn er niet of nauwelijks verliezen naar het grondwater.

Het vloeibare mineralenconcentraat is met gangbare en nieuw ontwikkelde apparatuur nauwkeurig en emissiearm in de wortelzone toe te dienen. De benutting van stikstof door gras, mais en gewassen als aardappelen is hierdoor hoger. Praktijkonderzoek laat zien dat de stikstofgift 10 tot wel 20 procent lager kan dan met kunstmest. Er is dus minder stikstof nodig voor een gelijkblijvende plantaardige opbrengst. 'Op ons melkveebedrijf gebruiken we vrijwel uitsluitend mineralenconcentraat naast de toegestane hoeveelheid drijfmest', schetst Alders.

Lost niet alle problemen op

Het verwerken van mest is volgens Alders geen doel op zich, maar onderdeel van de duurzaamheidsdoelstellingen van de landbouw en het verlagen van de stikstofemissie. 'Je maakt met mineralenconcentraat een circulaire meststof uit dierlijke mest. Dat doe je ook door het afvangen van ammoniak uit de stallucht met luchtwassers. Met deze renure-meststoffen vervang je chemische kunstmest en krijg je extra plaatsingsruimte voor mest.'

'De stikstof komt weer terug in de landbouw, je sluit de kringloop en brengt de stikstofbalans beter in evenwicht', vervolgt de mestverwerker. 'Renure past binnen een afrekenbare stoffenbalans, vergelijkbaar met Minas uit het verleden. Bij hoge opbrengsten ontstaat dan extra plaatsingsruimte.'

Om het mestprobleem te verkleinen is er volgens de mestverwerker wel een transitie nodig. 'Op de eerste plaats moet de wetgeving worden aangepast. Vooral de Nitraatrichtlijn zit ons behoorlijk in de weg. Ten tweede moet renure binnen de gehele landbouw als kunstmestvervanger worden geaccepteerd. Nog niet iedereen heeft hiertoe de benodigde kennis.'

Stimuleren van samenwerking van akkerbouwer en veehouder is nodig om de potentie van renure te vergroten, somt Alders verder op. 'Met renure stijgt de stikstofefficiëntie omdat het nitraatkunstmest met meer kans op uitspoeling vervangt. Je bespaart op kunstmest.

'Het zou goed zijn als kunstmestsilo's plaats maken voor opslagsilo's voor vloeibare renure', vindt de Brabantse ondernemer. 'De overheid kan gebruik van renure stimuleren. Dan krijg je met een minimale, goedkope inspanning een maximaal effect in het versnellen van de transitie.'

Installaties om renure te produceren zijn duur in aanschaf, hebben onderhoud nodig en verbruiken energie. Ze moeten daarom efficiënt werken en technisch goed functioneren. Heel grote installaties, boven de 200.000 ton, zijn volgens Alders niet efficiënter omdat de kosten voor aanvoer van mest en afvoer van mineralenconcentraat dan te hoog worden. Ook geven meer vervoersbewegingen problemen in het omliggende gebied.

Circulaire meststoffen

Met het produceren van droge fractie en mineralenconcentraat ontstaan producten die prima bruikbaar zijn als circulaire meststoffen. Mestverwerking ziet Alders daarbij als grondgebonden.

'De dikke fractie gaat naar gebieden met weinig vee en tekort aan mest in Duitsland, Frankrijk en Polen. Daar is dan minder kunstmest nodig. Buitenlandse afnemers betalen wel voor de dikke fractie, maar dat dekt niet alle transportkosten. Een deel daarvan zit in totale verwerkingskosten die nu op zo'n 25 euro per kuub liggen.'

Mestoverschot verlagen

De productietechniek heeft zich bewezen en er is een sluitende fraudebestendige massabalans te overleggen. Mest verwerken tot mineralenconcentraat gaat volgens Alders zeker bijdragen aan een verlaging van het mestoverschot. 'Alleen voor de korte termijn komen we tijd tekort en gaat dit niet alle mestproblemen oplossen.'

Of je er met minder vee in Nederland komt, is voor de mestverwerker de vraag. 'Voor extensivering zijn de grondprijzen te hoog. Hier in de buurt gaat het over 130.000 euro per hectare of meer. Dat kun je niet terugverdienen met een lage veebezetting. We hebben intensieve bedrijven nodig om alle kosten te dragen en, nog veel belangrijker, om ook alle bijproducten vanuit de humane sector efficiënt en circulair te verwerken. Zonder vee wordt voedsel veel duurder.'