Preventie van myiasis vraagt om alertheid

De recente discussie over extra dierenwelzijnsregels heeft onder meer geleid tot stekelige opmerkingen op social media over het al zestien jaar bestaande verbod op staartcouperen, dat in 2028 ook gaat gelden voor de rassen waarvoor nog een uitzondering geldt. Volgens sommige schapenhouders komt dit verbod het welzijn van hun dieren niet ten goede. Ze claimen dat schapen met lange staarten in de zomer vaker levend worden opgegeten door vliegenmaden.

Zo zwart-wit als deze tegenstanders het schetsen, lijkt de praktijk rond myiasis, ofwel huidmadenziekte, niet te zijn. De aandoening blijft beperkt tot 2 à 5 procent van de schapen. 'De staartlengte speelt mee bij de gevoeligheid van een schaap voor myiasis', zegt dierenarts Vincent Perney, die gespecialiseerd is in schapen. 'Maar doorgaans geven andere zaken de doorslag bij de gevreesde ziekte. Denk bijvoorbeeld aan dunne mest, een vochtige vervilte vacht, wondjes in de huid en ontstoken klauwen.'

Dat de ziekte vooral schapen treft, en hooguit sporadisch geiten of runderen, heeft met de wollen vacht te maken. Een schapenvacht, vooral als die warm en vochtig is, is voor de groene bromvlieg een fijne omgeving om eieren te leggen. Zogenoemde ruischapen die hun dikke wintervacht in het voorjaar verruilen voor een dunne zomervacht, hebben veel minder snel last van myiasis.

Houders van niet-ruischapen zijn aangewezen op het scheren van hun dieren om ze minder gevoelig te maken voor de ziekte. Winterscheren van schapen heeft het nadeel dat de vacht in de zomer behoorlijk dik kan worden. Een tweede keer scheren kan wenselijk zijn.

Deels erfelijk

De gevoeligheid van schapen voor myiasis is deels erfelijk bepaald. Perney: 'Met fokkerij kun je de gevoeligheid voor huidmadenziekte beïnvloeden. Er zijn schapenhouders die op hun bedrijf minder last hebben van de ziekte omdat ze schapen die myiasis hebben gehad, niet meer als fokdier inzetten.'

Inzet van diergeneesmiddelen kan helpen om huidmadenziekte aan te pakken. Het bekende middel Neocidol is echter niet meer leverbaar. Via de cascaderegeling mogen dierenartsen als alternatief Veto-Zinon voorschrijven. Ter preventie wordt vaak Clik ingezet, dat zestien weken bescherming biedt. Het middel voorkomt dat larven van de blauwgroene bromvlieg in een bepaald stadium vervellen, waarna ze doodgaan. Nadeel van deze middelen is dat ze erg schadelijk kunnen zijn voor het milieu.

Er zijn drie Engelse schapenrassen die tot 2028 een ontheffing hebben op het coupeerverbod: Hampshire Down, Clun Forest en Suffolk. De brede wollige staart maakt deze rassen extra gevoelig voor myiasis. 'We hebben de Nederlandse Schapen- en Geitenfokkers Organisatie (NSFO) geholpen bij het ontwikkelen van een fokwaarde voor staartlengte', vertelt Rita Hoving, onderzoeker bij Wageningen Livestock Research. 'De fokkers van de drie Engelse rassen hebben deze fokwaarde benut, waardoor staarten centimeters korter zijn geworden.'

Andere prioriteit

Uit de praktijk komen andere signalen. 'Om door te mogen gaan met couperen hebben we strakke normen gehanteerd bij het toepassen van de staartlengte-index', vertelt Jan Dick ter Maaten van Suffolk Stamboek Nederland. 'Dat leidde inderdaad tot kortere staarten. Maar nu het einde van de vrijstelling nadert, geven de leden van onze vereniging geen prioriteit meer aan fokken op staartlengte. Gevolg is dat we de staartlengte van Suffolks weer wat zien toenemen.'

Volgens Ter Maaten zijn de meeste Suffolk-fokkers hobbyisten die vooral mooie schapen willen fokken. 'Velen behandelen hun dieren twee keer met Clik en maken zich over myiasis weinig zorgen.'

Ook bij het Hampshire Down stamboek lijkt fokken op kortere staarten niet veel aandacht meer te krijgen. 'Als het gaat om preventie van myiasis draait het vooral om management. Als vaak sprake is van dunne mest bij de schapen, en daardoor vieze staarten en vachten, neemt de kans op myiasis sterk toe. Dat heeft meer invloed dan de staartlengte', stelt schapenhouder Harry Westerink in Hulshorst, die tevens bestuurslid is van Hampshire Down Nederland.

Frustratie over het coupeerverbod per 2028 is er wel. 'Het handhaven van een goede staart- en vachthygiëne gaat bij ooien met korte staarten veel beter dan bij schapen met een lange staart. Couperen bezorgt een lam slechts een paar minuten ongemak, terwijl een ooi er tot wel tien jaar gemak van kan hebben. Gehoor voor onze argumenten hebben we bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit echter nooit gevonden', aldus Westerink.

Vooral veel controleren

Of de staarten nu lang of kort zijn, myiasis blijft voor alle schapenhouders een ziekte om alert op te zijn, constateren Perney en zijn collega-dierenartsen. Dat geldt voor april tot oktober; de periode waarin de groenblauwe bromvlieg actief is.

'Dagelijkse controle van de dieren is belangrijk, en let daarbij scherp op het gedrag van de dieren. Als je ziet dat een schaap onrustig gedrag vertoont, bijvoorbeeld staat te trappelen of veel beweegt met de staart, is het zaak om zo'n dier te pakken en de vacht grondig te inspecteren. Snel ingrijpen is bij myiasis noodzakelijk om dierenleed, blijvende schade en sterfte te voorkomen.'