Van der Tak: 'Investeer in blijvers en jonge boeren die verduurzamen'

In de jaren die volgden, kwamen er nog meer belangrijke onderwerpen op de sector af, zoals de afbouw van de derogatie, gesprekken over het verdienvermogen van boeren en tuinders en de onderhandelingen over het landbouwakkoord.

Wie in 2040 wil boeren en zich niet bezighoudt met natuur, bodem en water, gaat het niet redden

Sjaak van der Tak, scheidend voorzitter LTO Nederland

Van der Tak heeft zich in zijn termijn als voorzitter met succes ingezet om de verbinding te zoeken met alle partijen, zowel leden, politici als andere boerenorganisaties. Op 31 december legt hij de voorzittershamer neer.

Hoe heeft u die afgelopen drie jaar ervaren?

'Hectisch! Maar de andere kant daarvan is, dat het ook dynamisch is. Ik krijg daar veel energie van.'

Waarom knoopt u er dan niet een termijn van drie jaar aan vast?

'Ik heb geprobeerd de transitie in de land- en tuinbouw vorm te geven. Voor die transitie is nog wel zes tot zeven jaar nodig. Ik vind dat LTO een nieuwe voorzitter verdient die gedurende de hele transitieperiode aan het roer kan staan om te zorgen dat de blijvers en jonge boeren een goede toekomst hebben.'

De verhoudingen met het kabinet leken op enig moment kil. Hoe belangrijk is Johan Remkes geweest om het gesprek weer op gang te brengen?

'Heel belangrijk. Hij heeft het beeld van de 'boer als crimineel' grotendeels weggehaald. Het rapport 'Wat kan wel' was het keerpunt. Dit rapport gaat over de verstandhouding tussen het kabinet, de agrarische sector en andere belanghebbende organisaties. Remkes stelde dat je geen akkoord nodig hebt voor het herstel van vertrouwen, maar dat je gewoon met elkaar moet gaan praten.'

Het gesprek heeft de afbouw van derogatie niet kunnen voorkomen.

'Dat klopt, jammer genoeg. Minister Piet Adema wilde de strijd met Brussel aanbinden over derogatie. Daar heeft hij gelijk een tik op de neus gehad toen er een beschikking was uitgelekt waarin stond dat we moesten beginnen aan afbouw van derogatie. Het werd door Adema zo begrepen dat hij een jaar tijd kreeg om dat uit te werken, maar bleek niet zo te zijn. Mijn gevoel zegt dat Timmermans hem daar beentje heeft gelicht. Hij heeft gewoon tegen zijn collega in Brussel gezegd: we gaan niet bewegen en daarmee Nederland voor het blok gezet.'

Nu komt daar de uitbreiding van de nutriënten-verontreinigde gebieden bij.

'Dat zet boeren nog meer klem. Er is gewerkt met cijfers van 2013. Ik vind dat er in het eerste kwartaal van 2024 duidelijkheid moet komen of er een verbeterslag is ten opzichte van die cijfers. Als dat zo is, dan moet de minister naar Brussel afreizen en zorgen dat die afbouw van derogatie ook minder snel gaat. Zodat de boer uiteindelijk zo niet verder in de knel komt. Ondanks alle negatieve ontwikkelingen is er het afgelopen jaar door veel boeren goed verdiend. Maar dat gaat niet zo blijven. De overheid moet een plan B uit de kast kunnen trekken.'

Hoe kan dat plan B eruitzien?

'De Kringloopvisie van het kabinet is nooit helemaal uitgewerkt. Toch is derogatie in feite het eerste onderdeel van de circulaire landbouw, maar het debat over de kringloopbenadering en de inzet van mest wordt niet gevoerd in Europa. Brussel strooit met wetgeving, met middelvoorschriften.

'Het debat gaat over natuur, biodiversiteit en klimaat, over stikstof, bodem of waterkwaliteit. Maar niet over voedsel. Ik hoop dat er voor de Europese verkiezingen wordt gesproken over een Europese voedselstrategie, zodat er meer balans komt tussen voedselproductie en natuur.'

Zijn natuur en klimaat dan niet belangrijk?

'Jawel. Iedereen die in 2040 wil boeren en zich niet bezighoudt met natuur, bodem en water gaat dat niet redden. Boeren willen echt wel verduurzamen, maar het moet wel uit kunnen. Die extra kwaliteit moet ook iets opleveren voor het inkomen, voor het verdienvermogen.'

Hoe kunnen boeren daarmee geld verdienen?

'We hebben een onderzoek gedaan naar verdienkansen in de landbouwtransitie. We publiceren daar binnenkort een rapport over. Kort gezegd komt het neer op drie modellen om het verdienvermogen te verbeteren. Het eerste is technische innovatie, zoals robotisering, energie en CO2-opslag. Juridische borging is daarvoor van belang.

'Het tweede is extensiveren, waarbij je maatschappelijke diensten levert die door de overheid worden betaald. En tot slot inzetten op multifunctionele landbouw. Dat is nu goed voor een omzet van een miljard euro, maar in potentie kan dat groeien naar 1,7 miljard euro. Denk bijvoorbeeld aan toerisme.'

Het betalen van ecosysteemdiensten ligt ook lastig nu het kabinet de GLB-uitkering (Gemeenschappelijk Landbouwbeleid) heeft gekort.

'In totaal is er 50,5 miljoen euro te kort. Het kabinet heeft een paar opties om dit recht te trekken, want anders doet er volgend jaar niemand meer mee. Het kabinet kan kijken of dit bedrag uit eigen middelen kan komen. Het Rijk houdt dit jaar 4,5 miljard euro over uit eigen middelen. Dan kun een deel van het bedrag afdekken.

'Het tweede is om iets te doen met mestverwaarding. Boeren moeten door de afbouw van derogatie mest laten afvoeren en dat kost duizenden, zo niet tienduizenden euro's per bedrijf. Misschien kan de overheid daar iets betekenen, bijvoorbeeld in de opslag of het transport. Het mag de grens niet over, terwijl daar wel vraag is. Wellicht zijn daar mogelijkheden.'

Over verdienvermogen gesproken, u heeft veel energie gestoken in het aanhalen van de banden met de retail. Hoe ging dat?

'We zijn met de vakgroepvoorzitters op bezoek geweest bij de hoofdkantoren van de grote supermarktketens. Naar Albert Heijn, Jumbo en de meeste anderen. We gaven daar presentaties over wat er speelt in de diverse sectoren en de dilemma's waar boeren en tuinders tegenaan lopen. Dat was nog nooit eerder gedaan vanuit LTO Nederland. Dat heeft de weg geopend om te praten over het verdienvermogen. Daar gaan we ook mee door.'

Doen de toeleveranciers van de agrarische sector daar ook aan mee?

'De toeleveranciers hebben ons niet echt geholpen in deze gesprekken. Ik zie ook geen samenwerking tussen hen onderling. Als je ziet dat de sector zo'n groot mestprobleem heeft, dan hoor je mee te praten over oplossingen.'

Er wordt gewerkt aan een nieuw kabinet. Wat zou u de formateur willen meegeven?

'Laat de nieuwe coalitie de Nederlandse landbouw uit de impasse halen! Boeren leven al te lang in onzekerheid. Er zijn volgens mij drie dingen voor nodig. Die heb ik ook in een brief naar de formateur gestuurd. Ten eerste: laat een nieuw kabinet er in Brussel op aandringen dat er een Europese voedselstrategie komt. Als Europa in de toekomst haar eigen burgers wil blijven voeden, dan moet duurzaam voedselbeleid vooropstaan, in balans met natuur- en klimaatbeleid.

'Een ander punt is dat het landbouwbeleid vernieuwd moet worden, zodat het haalbaar, realistisch en juridisch uitvoerbaar is. Geef boeren voldoende tijd om doelen te halen. En geef hen ruimte voor vakmanschap. Stop met de permanente stapeling van geboden, verboden en regeltjes zoals kalenderlandbouw.

'En tot slot: investeer in blijvers en jonge boeren die naar een duurzame toekomst willen. Stop met beleid dat eenzijdig focust op boeren die willen stoppen. Investeer volop in innovatie om bedrijven te verduurzamen.'