Leidingaanleg in Westerkwartier valt positief

Achtergrond Groningen Joost de la Court 10 mei 2023 om 06:30uur

Twee nieuwe riool- en afvalwaterpersleidingen tussen Marum, Zuidhorn en Gaarkeuken lopen over het land van maar liefst 46 Groningse boeren. De komende zomer gaat de eerste schop de grond in.

Leidingaanleg+in+Westerkwartier+valt+positief

Het kwam melkveehouder Niels de Boer in het Groningse Lucaswolde ietwat rauw op het dak vallen, de aankondiging in 2020 dat waterschap Noorderzijlvest een rioolpersleiding onder een deel van zijn land wilde doortrekken. Intussen is hij aan het idee gewend.

'Ik schrik niet zo gauw, maar eerder waren we al met Prolander in de weer geweest over de waterberging die pal naast ons bedrijf komt te liggen, met mogelijk een bedrijfsverplaatsing, en nu dit', zegt De Boer.

Twee leidingen

De melkveehouder krijgt, net als een groot deel van de andere 45 betrokken boeren, twee leidingen onder zijn land door lopen, een van het waterschap en een van zuivelconcern FrieslandCampina. In zijn geval betreft het doorsnijding van meerdere kopakkers. Twee jaar later heeft hij er vertrouwen in dat het goed komt. 'Je kunt van tevoren wel allemaal apen en beren op de weg zien, maar daar kom je er niet mee.'

Je kunt apen en beren op de weg zien, maar daarmee kom je er niet

Niels de Boer, melkveehouder in Lucaswolde

Het project maakt het mogelijk dat twee oudere kleinere waterzuiveringen in Marum en Zuidhorn worden vervangen door een moderne grotere in Gaarkeuken en dat de kaasfabriek van FrieslandCampina in Marum grotendeels via hetzelfde tracé geschoond proceswater kan lozen in het Van Starkenborghkanaal in plaats van in het natuurgebied Oude Diep/Dwarsdiep.

Zuivelcoöperatie FrieslandCampina haakte in een later stadium aan bij het project om te voorkomen dat zij later apart bij de boeren langs zou moeten voor de aanleg van een eigen leiding. De gecombineerde aanleg spaart daarbij ook kosten.

Kaderrichtlijn Water

'De aanpassingen zijn nodig om in de toekomst te kunnen voldoen aan de Kaderrichtlijn Water en het natuurgebied te ontlasten', legt omgevingsmanager Auke Plantinga van waterschap Noorderzijlvest uit. Het waterschap zocht in een vroeg stadium contact met LTO Noord om samen tot een goed afwegings- en vergoedingsmodel te komen.

'Het project is voor ons ook geen dagelijkse kost. Wel hebben we ervaring met het leggen van kortere leidingen. Als je zoiets omvangrijks in gang zet, dan wil je het ook goed doen', zegt Plantinga.

De omgevingsmanager doelt niet alleen op de technische uitvoering, die in totaal zo'n 50 miljoen euro gaat kosten voor leidingaanleg en opschalen van de huidige rioolwaterzuivering in Gaarkeuken. Minstens zo belangrijk vinden het waterschap en FrieslandCampina dat de boeren die ermee te maken krijgen er ook mee kunnen leven. Plantinga: 'Het waterschap heeft oog voor het boerenbelang. We moeten nog vaker zaken doen met hen.'

Samenspraak

In samenspraak met LTO Noord zijn enkele uitgangspunten vastgelegd. 'Een tracé dat de minste belasting oplevert voor de grondgebruikers, een goede regeling van hoe de uitvoerder omgaat met de grond die wordt opgegraven en natuurlijk de vergoeding voor zowel het zakelijk recht van aanleg als het recht van betreden', somt beleidsadviseur Taeke Wahle van LTO Noord op.

'Maar ook een protocol hoe wordt omgegaan als later toch schade ontstaat, bijvoorbeeld door vernatting, lekkage of verzakking langs het traject', vervolgt Wahle.

Meerdere varianten

Voor het tracé was er keuze uit meerdere varianten die volgens de beleidsadviseur zijn voorgelegd in een open proces. 'De inbreng van ons als belangenbehartiger, maar ook van de betrokken agrariërs, is belangrijk voor het draagvlak van het totale project. Dan mag je blij zijn dat een overheid als het waterschap openstaat voor de landbouwbelangen.'

Gasunie beschikt over het beste cultuurtechnische handboek hoe om te gaan met de grond en was bereid dit beschikbaar te stellen aan het waterschap, zegt Wahle. 'De vergoedingen werden zelfs nog opgehoogd ten opzichte van de Gasunienorm. En terecht, want de gecombineerde aanleg van twee leidingen geeft een voordeel waarvan een deel ook bij de boeren terecht moet komen.'

Uiteindelijk werd besloten tot een meewerkvergoeding die anderhalf keer hoger ligt voor de werkstrook en tweemaal de afsluitvergoeding.

Twee bijeenkomsten

De manier waarop het waterschap rekening hield met de gevolgen voor de agrarische bedrijven, is positief ontvangen tijdens de twee bijeenkomsten die zijn gehouden voor de betrokken grondeigenaren. 'Het viel mee met de ergernis', stelt Wahle vast. 'Het ging meer over: wat als een leiding breekt?'

Die vraag hoe om te gaan met vervolgschade, is grotendeels door de boeren zelf beantwoord. Ook De Boer was daarbij betrokken. 'Het gaat bij een eventuele lekkage wel om watergangen waar ook onze koeien uit drinken. Het is belangrijk dat vooraf goed te regelen. Daarom is ook vastgelegd dat een omgekeerde bewijslast wordt gehanteerd: de leidingeigenaren moeten dan bewijzen dat schade niet door hen is veroorzaakt.'

Werkafspraken

Naast een uitgewerkt en juridisch getoetst schadeprotocol zijn er duidelijke werkafspraken gemaakt. 'Geen graafwerk in de winter. Uit eigen ervaring weet ik dat dit het voorjaar erop leidt tot wateroverlast', zegt de melkveehouder. 'Daarnaast wordt iedere opgegraven laag apart weggezet en teruggebracht.'

Melkveehouder Niels de Boer krijgt een afvalwater- en rioolpersleiding onder zijn land door. © Joost de la Court

De Boer heeft vertrouwen in een goed verloop. 'We krijgen echt alles vergoed, van het extra graszaad dat nodig is tot en met de drainage als die moet worden verlegd. In Groningen is er veel wantrouwen richting de overheid. Maar in het waterschap kun je best nog vertrouwen hebben, weet ik uit ervaring.'

'Dit is een voorbeeld voor heel Nederland'

Het project in het Groningse Westerkwartier vraagt een transportleiding voor het afvalwater van 6 kilometer van Zuidhorn naar Gaarkeuken en een transportleiding van 14 kilometer van Marum naar Gaarkeuken. De vergoedingen die worden betaald aan de 46 boeren in Westerkwartier doen recht aan een situatie waarbij meerdere partijen een leiding willen leggen. Dat stelt regiobestuurder Henk Smith van LTO Noord. 'Er is sprake van een positieve grondhouding. Zowel waterschap Noorderzijlvest als FrieslandCampina zit er goed in', stelt Smith vast. 'Dit is gelopen zoals het altijd zou moeten gaan. Het is een voorbeeld voor heel Nederland. Bij andere projecten voor leidingaanleg hebben we weleens andere ervaringen.' De betrokken boeren ontvangen voor de dubbele leiding ook een dubbele vergoeding voor het verlenen van het zakelijk recht van 3,68 euro per vierkante meter, dus over een breedte van 10 meter in plaats van 5 meter. De meewerkvergoeding voor de aanleg wordt uitbetaald over 45 meter breed tegen 1,47 euro per vierkante meter. Daarnaast worden nog efficiencypremies toegepast van 20 procent voor zowel de eigenaar als de gebruiker van de grond. Ook is er in het eerste jaar een volledige vergoeding voor gewasschade, erna op basis van taxatie. Het met de boeren ontwikkelde schadeprotocol dat in West-Groningen wordt toegepast, is juridisch getoetst en wordt opgenomen in de overeenkomsten die met de betrokken agrariërs worden afgesloten. 'Er wordt nu al naar gevraagd uit andere delen van het land', weet werkgroepdeelnemer Niels de Boer.