Sectoren stutten Landbouwakkoord, hoofdtafel is nu aan zet

De acht sectortafels zijn er grotendeels uit over hoe zij de toekomst zien en wat nodig is om zoveel mogelijk boeren en tuinders mee te krijgen in de transitie. De sectortafels bestaande uit boerenvertegenwoordigers, ketenpartijen en milieuorganisaties hebben helder gekregen hoe zij de transitie naar een duurzamere productie en beter verdienmodel door kunnen maken. Ook is duidelijk welke middelen en beleidswijzigingen nodig zijn.

Waar zijn de sectortafels het over eens geworden? We geven een beknopte opsomming: de sectortafel akkerbouw en vollegrondstuinbouw weet hoe zij de eiwittransitie en het biobased telen wil borgen. De melk- en kalverhouders – de tafel met de grootste milieuopgave – kunnen overeenkomsten sluiten over duurzame verdienmodellen en innovatie.

Voor de intensieve sectoren geldt dat uitvoerig is nagedacht over langetermijnperspectief, locatieontwikkeling, mestverwerking, verdienvermogen en de inzet van het transitiefonds. De multifunctionele landbouw vraagt vooral ruimte in regels. Alle sectoren vragen aan de hoofdtafel duidelijkheid over mest, grond, geld en water.

Is het Landbouwakkoord dan rond? Nee, beslist niet. Het gevecht aan de hoofdtafel, met onder meer landbouwminister Piet Adema, LTO, NAJK, Biohuis, FNLI, CBL, provincies en LandschappenNL, is nog maar net begonnen. Voortgang is geboekt met een beschermingswet voor landbouwgrond, ketenbijdragen voor de verbetering van het verdienmodel van producten, financieringsmogelijkheden voor boeren en tuinders en betere verdiensten en voorwaarden voor agrariërs die ecosysteemdiensten leveren en agrarisch natuurbeheer.

De leden van de hoofdtafel komen aanstaande dinsdag en woensdag opnieuw bijeen voor een tweedaagse onderhandeling. De belangrijkste punten die op tafel liggen zijn landschapsgrond, grondgebonden melkvee, mestbeleid, de inzet van het innovatiefonds en de borging van een afrekenbare stoffenbalans.

De boerenorganisaties zien geen heil in landschapsgrond, een tussenvorm van natuur- en landbouwgrond. Het is een initiatief van CDA-politicus Derk Boswijk en opgenomen in het coalitieakkoord. Adema lijkt gevoelig voor de argumenten van de boerenpartijen over landschapsgrond, maar zal in gesprek moeten met het kabinet als hij daarvan af wil. De status van deze nieuwe zonerende buffers rondom Natura 2000-gebieden is vooralsnog onduidelijk.

De landbouwminister zei na afloop van de ministerraad op 24 maart hierover: 'Het grote thema is grond. De beschikbaarheid en bruikbaarheid van landbouwgrond. Daar hebben we lang en uitvoerig over gesproken.'

Andere ideeën

Ander twistpunt is het mestbeleid. LNV wil een rigide mestafzet binnen een straal van 20 kilometer van boer tot boer of volledige mestverwerking. De boerenorganisaties pleiten voor een derde spoor. Als het aan LTO, NAJK en Biohuis ligt, wordt het innovatiefonds ingezet voor de financiering van innovaties die bijdragen aan emissiereductie op het boerenerf. Maar LNV heeft daar andere ideeën bij.

Het laatste hete hangijzer is de borging van de afrekenbare stoffenbalans. 'We gaan van middelsturing naar doelsturing. Daarin willen we de eerste stappen zetten', geeft landbouwminister Adema aan. Daarnaast zullen er maatregelen moeten komen die ervoor zorgen dat de doelen voor milieu en klimaat worden gehaald. Daar wordt ook aan gewerkt.'

Ruim vijftig partijen onderhandelen sinds januari over hoe de land- en tuinbouw eruit komt te zien in 2040. Daar spelen prangende vragen, zoals hoeveel grond blijft beschikbaar voor boeren en tuinders, hoe gaan de keten en maatschappij bijdragen aan het verdienmodel van de producten en hoe wordt het geld dat beschikbaar is voor de transitie van de agrarische sector verdeeld.

Toekomstperspectief

Het Landbouwakkoord moet er uiterlijk in mei liggen. Het is bedoeld om met draagvlak van agrarisch ondernemers, ketenpartijen, politiek en milieuorganisaties de land- en tuinbouwsector toekomstperspectief te geven.

Van de 52 partijen die meewerken aan het Landbouwakkoord zijn twee recent afgehaakt. De Dutch Dairymen Board van Sieta van Keimpema greep de verkiezingsuitslag van 15 maart aan om te vertrekken van de sectortafel melkvee en kalverhouderij. Bart Kemp van Agractie liep vorige week donderdag weg van de hoofdtafel, tijdens de eerste tweedaagse onderhandelingsronde over grond en grondgebruik.

Overigens sloot de tweede man van Agractie, Erik Luiten, een dag na het vertrek van voorman Kemp wel aan bij de sectortafel melkvee en kalverhouderij. Hij was vanaf het begin betrokken bij die tafel. 'Ik vind het netjes om het traject af te maken', liet hij weten.

De vraag is of het vertrek van Kemp aan de hoofdtafel het draagvlak voor het Landbouwakkoord ondermijnt. De andere boerenorganisaties en Adema menen van niet. De minister zei het na afloop zo: 'Het draagvlak is groot. Dat hoef ik niet groot te maken als ik kijk naar hoeveel organisaties aan de sectortafels zitten die meepraten over het Landbouwakkoord. Dat zijn er vijftig tot zestig. Daarvan zijn er twee uitgestapt.'

Breed draagvlak

Adema verwacht niet dat meer partijen het voorbeeld van Kemp zullen volgen. 'De andere partijen hebben me verzekerd dat ze blijven doorpraten. Zij zien ook dat er scherpe keuzes moeten worden gemaakt. Het is spannend. Het is sowieso een spannend proces. Als we het akkoord met de huidige partijen sluiten, hebben we een heel breed draagvlak.'

LTO en Biohuis werken aan tussentijdse ledenraadplegingen. Eerstgenoemde is sinds twee weken gestart met een rondgang langs afdelingen om LTO-leden mee te nemen in de voortgang van het akkoord en hun inbreng op te halen.

Naar verwachting is het akkoord na Pasen rond, hoewel behalve de sectorale uitwerkingen nog geen letter op papier staat. Als het Landbouwakkoord gereed is, vindt opnieuw een ledenconsultatie plaats en legt Adema het akkoord inhoudelijk voor aan het kabinet.

Begin mei zou het hele traject moeten zijn afgerond. Adema reageert: 'Op dit moment liggen we op schema. Ik wil een goed, voldragen akkoord. En als het een week later wordt, dan is dat maar zo. Maar het is de doelstelling het schema te halen.'

‘Voorwaarde is een goede betaling’

Wat Meijer betreft kan voor het sluiten van het Landbouwakkoord meer tijd worden genomen. ‘Het is wel raar dat we met de oude provinciale besturen een akkoord sluiten dat we met de nieuwe colleges moeten uitvoeren.'

Het kabinet moet de provincies volgens Meijer daarom ook wat meer tijd gunnen dan de deadline van 1 juli. 'Want straks gaan boeren met het Landbouwakkoord in de hand de gebiedsprocessen in.’

Het akkoord moet de structuur neerzetten voor hoe agrarisch ondernemers in de toekomst hun geld kunnen verdienen en daarbij maatschappelijke wensen invullen, stelt de NAJK-voorzitter. ‘Over grond is nog geen besluit genomen. We hebben er scherp en uitvoerig over gesproken, maar alles ligt nog open.’

Voor NAJK is het belangrijk dat boeren een vrijwillige keuze hebben bij natuurbeheer, meldt Meijer. ‘En dat er goede en langjarige contracten en betalingen tegenover staan. Idealiter is de boer na afloop weer vrij om te doen wat hij wil met zijn grond. Want dan moet niet alleen hij maar ook de overheid haar best doen een nieuw contract te verdienen.’

‘We willen de strijd hier blijven voeren’

LTO vindt net als Agractie dat de uitwerking van het vraagstuk grond het belangrijkste onderdeel is om tot een Landbouwakkoord te kunnen komen. De belangenorganisatie verzet zich ook tegen de introductie van het nieuwe type landschapsgrond en het doorvoeren van vergaande beperkingen in het gebruik van boerenland.

Volgens Van der Tak zijn er nog geen besluiten genomen en wordt pas aan het eind van de onderhandeling beoordeeld of er voldoende resultaat is om dit aan de leden van de boerenbelangenbehartiger voor te leggen.

‘We zitten nog volop in de discussie en willen de strijd hier voeren. We willen laten zien dat de overheid met betrekking tot grond geen beperking kan opleggen en dat landschapsgrond niet helpt om verder te komen’, geeft de LTO-voorzitter aan.

Landschapsgrond heeft volgens Van der Tak geen meerwaarde, maar hij wil tot het uiterste blijven knokken om te zorgen dat er perspectief komt voor boeren. ‘Wij hebben vertrouwen in onze eigen argumenten en er is nog geen besluit. Ik zie absoluut nog een opening om te zien wat er mogelijk is.’

‘Geen millimeter ruimte in coalitieakkoord’

Zelf opstappen van de onderhandelingen heeft Monsma niet overwogen. En hoewel hij de zorgen van Agractie goed begrijpt, vindt hij het besluit van die organisatie om op te stappen te voorbarig.

‘Ik ben het met Agractie-voorzitter Bart Kemp eens dat ervan uit wordt gegaan dat landschapsgrond er moet komen, je moet eerst de discussie voeren of dat echt zo is. Maar van tafel gaan is niet in het belang van de sector, dan kun je geen invloed uitoefenen.’

Landschapsgrond zou volgens Monsma wel kunnen helpen bij het beschermen van landbouwgrond. ‘Mits er goede afspraken worden gemaakt met wederzijdse verplichtingen.’

Monsma stelt dat er meer tijd nodig is om tot een akkoord te komen en dat die er ook komt. ‘Geen maanden, maar wel een paar weken.’ Het kabinet moet wel gaan bewegen, vindt hij. ‘Je moet ergens onderhandelingsruimte hebben, maar het coalitieakkoord biedt daar geen millimeter ruimte voor. Op veel vlakken, waaronder dus landschapsgrond, is het enorm halsstarrig.’