Landbouwakkoord: eenmalige kans voor toekomst land- en tuinbouw

Dat er bepaalde gevoeligheden op de onderhandelingstafel liggen, moge duidelijk zijn. Om de gesprekken niet onnodig onder druk te zetten, willen betrokkenen alleen anoniem hun standpunt toelichten.

Een onderhandelaar stelt de gesprekken over het Landbouwakkoord op één lijn met het pensioenakkoord en verder in de geschiedenis het sociaal akkoord. 'Voor het eerst in vijftien jaar praat iedereen met elkaar.'

Stevige opgave

Daar waar over die andere akkoorden soms jaren werd onderhandeld, moet het Landbouwakkoord eind april al in kannen en kruiken zijn. Dat is een stevige opgave waarbij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit de hoofdlijnen uitzet en de agrarische sector kan aangeven wat ze daarvoor nodig heeft.

Hierbij gaat het om de transitiesporen omschakelen, innoveren, verplaatsen of stoppen. Wat hebben de verschillende sectoren daarvoor nodig van de overheid. 'Een boer of tuinder moet straks kunnen overzien wat de consequentie is van de keuze die hij maakt voor zijn bedrijf', stelt een betrokkene.

Complexiteit per sector

Te denken valt aan langjarige pacht- en natuurbeheercontracten, verlenging van hypotheken en premies op duurzame producten. Allemaal zaken die landbouwminister Piet Adema zelf in het vooruitzicht heeft gesteld, maar die nog wel uitonderhandeld moeten worden. De complexiteit verschilt ook per sector. In de melkveehouderij speelt bovendien de grondgebondenheid mee en de gevolgen van het verlies van de derogatie.

Voor de landbouwpartijen aan de onderhandelingstafel blijft legalisering van de Programma Aanpak Stikstof (PAS)-melders de voornaamste eis. Ook de wens dat boeren binnen de transitie hun eigen keuze kunnen maken, is een belangrijke voorwaarde.

Vergunningverlening

Aan de andere kant van de tafel zit de overheid. Ook die wordt wat betreft de eigen doelen bij de les gehouden. Het ministerie van Financiën kwam onlangs met een doorrekening van de stikstofplannen en die zag er niet rooskleurig uit. Zelfs als alle veehouders worden uitgekocht, wordt het nog lastig om de vergunningverlening weer op gang te krijgen. En er ligt een advies van de landsadvocaat die juridisch kans ziet om 10 procent van alle dierrechten in te trekken. Deze adviezen zetten niet alleen druk op de uitkomst van het Landbouwakkoord, ook kunnen zowel de voor- als tegenstanders van het stikstofbeleid in de Tweede Kamer er hun gelijk mee halen.

Met het advies van de landsadvocaat is aan de onderhandelingstafel nog niet gezwaaid. De sfeer schijnt nog goed te zijn. De wederzijdse belangen bij deze historische gesprekken zijn groot, maar de oplossingen die eruit kunnen volgen hebben ook veel potentie. 'Daarom moeten we het een kans geven', besluit een boerenonderhandelaar.

Piet Adema: 'Hoe ziet de landbouw er in 2040 uit en wat is daarvoor nodig?'

Het Landbouwakkoord moet meer balans brengen in de positie van de boeren in de keten, zegt Adema tijdens een persmoment na afloop van de Nationale Bodemtop. De primaire sector is te afhankelijk geworden van de toeleverende en afnemende partijen en daar wil hij met dit akkoord verandering in brengen door een eerlijke verdeling van de keten. De minister juicht een inniger samenwerking tussen supermarkten en boeren en tuinders toe.

'We kijken hoe we daar tot een integratie gaan komen. Het verdienmodel van de boer is daarbij het belangrijkste. De boer moet duurzaam produceren, maar ze zitten klem tussen de toeleverende en de afnemen bedrijven. We moeten zorgen dat daar meer lucht komt.'

Is het reëel dat de overheid invloed heeft op de afspraken in de keten?

'We kunnen bepaalde eisen stellen aan de toeleverende en afnemende industrie en de supermarkten. Maar misschien moeten we ook bereid zijn om wat meer te gaan betalen voor ons voedsel. We betalen nu relatief minder voor ons voedsel dan de rest van Europa.

'Ik snap best dat je in deze tijd van hoge inflatie en relatief hoge voedselprijzen mensen niet verder op kosten kunt jagen. Maar als het gaat om de ontwikkeling van de landbouw, dan denken we snel vanuit de huidige situatie. Maar we moeten eerst kijken waar we willen landen, hoe we daar komen en wat er nu nodig is om daar te komen.'

Hoe kunnen dergelijke maatregelen eruitzien?

'We kunnen dwingende maatregelen nemen. Naast dat we binnen het Landbouwakkoord praten over hoe ketenpartijen kunnen bijdragen aan het verdienmodel van de boer en de verduurzaming, kijk ik ook hoe we instrumentarium kunnen ontwikkelen in het geval als de keten niet wil leveren.

'We kunnen bijvoorbeeld naar één keurmerk gaan voor duurzaam geproduceerd voedsel. Dat kan een ingroeimodel zijn. In het coalitieakkoord is het veevoer een van de sporen waarlangs we de landbouw willen verduurzamen. Misschien moeten we daarover wel harde afspraken maken. En moeten we daar dan wettelijk instrumentarium achter zetten.'

Bent u meer een marktmeester of een ketenregisseur?

'Marktmeester klinkt mij toch wat sterker dan een ketenregisseur. Daarom heb ik bij het Landbouwakkoord ook de Autoriteit Consument & Markt aan tafel om te kijken wat we binnen de mededingingsregels maximaal kunnen inzetten.

'We moeten als eerste proberen op basis van goede afspraken met ketenpartijen stappen te zetten. Want wetgeving duurt ook lang. San ben je ook zo twee jaar onderweg.'

Kunnen we wel voorspellen hoe de markt er in 2040 uitziet?

'Ze hebben het weleens over een stip op de horizon, maar het is een wolk. Maar we zien wel een aantal richtingen; de landbouw zal geëxtensiveerd zijn, het gebruik van chemische gewasbescherming zal aanzienlijk zijn afgenomen. Daarvoor ligt er al een verordening voor 50 procent reductie in 2030.

'Mest zal ook anders gaan. We hebben ook nog te maken met een convenant dierwaardige veehouderij. Ook dat zal consequenties hebben. Kortere ketens misschien? De landbouw gaat er echt anders uitzien. Daar ben ik van overtuigd.'

De overheid zal op die toekomst een grote invloed hebben.

'De overheid heeft een stevige positie in de agrarische sector omdat het over ons voedsel gaat. Daarom is het belangrijk dat we een ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit hebben. Het zat onder Economische Zaken en ik vond dat slecht. Natuurlijk is landbouw een economische activiteit, maar als alleen landbouweconomie leidend gaat worden, dan ben je als agrarische sector ten dode opgeschreven. Er zijn veel grotere sectoren die steviger in het economische domein zitten.'

Welke schaal zal de landbouw behouden?

'We zijn kampioen in het produceren van voedsel en uitgangsmaterialen als pootgoed en zaden. Met die kennis kunnen wij van grote betekenis zijn voor de wereld, ook in de toekomst. Om die positie te waarborgen, hebben we in Nederland wel een bepaalde kritische massa nodig. 'Halveren' roepen is lekker makkelijk. Dan moet je eens kijken wat we verliezen als land.

'Er zullen ook transities plaatsvinden van de ene vorm van landbouw naar de andere. En er zullen minder dieren zijn. Dat is geen doel op zich, maar een gevolg van een landbouw die in balans is met ons ecologisch systeem.'

Christianne van der Wal: 'Landbouwakkoord is voorwaarde voor gebiedsaanpak in provincies'

De legalisering van PAS-melders, de piekbelastersaanpak en de gebiedsprocessen in de provincies in het kader van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) zijn met elkaar verbonden.

Wat is volgens u een piekbelaster?

'Dat is niet degene die het meeste uitstoot. Het is een combinatie van factoren, zoals hoeveel je uitstoot en wat je ligging is ten opzichte van stikstofgevoelige natuur. Met die gegevens is gerekend en dan kom je uit op zo'n 3.000 agrarische bedrijven en 35 industriële bedrijven.'

Waarom zoekt u 3.000 piekbelasters in plaats van 600, zoals in het advies van Johan Remkes?

'Remkes heeft gezegd dat er een versnelling moet komen om een deuk te slaan in de stikstofdepositie. Die ruimte moeten we inzetten voor vergunningverlening voor bijvoorbeeld de PAS-melders. Het is de vraag of 600 dan voldoende is, omdat we eerst stikstofruimte moeten afromen voor de natuur, voor we die ruimte kunnen inzetten voor vergunningverlening van PAS-melders. De prioriteit ligt daar.'

Waarom komt er geen lijst met 3.000 bedrijven?

'Dat vind ik niet zorgvuldig. Als ik kom met een lijst, dan weet de hele wereld wie daarop staan. Ik wil voorkomen dat er een heksenjacht komt op de ondernemers die tot de categorie piekbelasters behoren. Ik vind het aan de mensen zelf om te kijken tot welke groep ze behoren en het is aan hen om te bepalen of ze dat met de buitenwereld willen delen.'

Hoe kun je zien of je piekbelaster bent?

'In april, als alle regelingen bekend zijn gemaakt, komt er een website, waar mensen kunnen zien of ze piekbelaster zijn en voor welke regelingen ze in aanmerking komen. Het gaat uiteindelijk niet om de vraag 'wel of geen piekbelaster'. Ik hoop dat veel agrarisch ondernemers gaan kijken voor welke regelingen ze in aanmerking komen, wetende dat we aan de slag moeten met elkaar.'

Welke regelingen komen er?

'Voor ondernemers die tot die 3.000 behoren, komt er de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties plus (Lbv-plus). Voor andere ondernemers komt er de gewone Lbv of de Maatregel gerichte aankoop en beëindiging (MGA2) of regelingen voor omschakelen, verplaatsen of innoveren. Ik schat in dat we tegen april groen licht krijgen van Europa. Dan zullen we de regelingen publiceren.'

Wanneer kunt u de eerste groepen PAS-melders legaliseren?

'Wist ik het maar. Willen we vergunningen kunnen verlenen, dan moeten we 370 mol reduceren. We zijn nu een paar jaar bezig en hebben 5 mol gerealiseerd. Hoe meer mensen gebruikmaken van de regelingen, hoe meer ruimte er komt voor PAS-melders en voor de gebiedsaanpak in het NPLG.'

In Vlaanderen wijst de overheid de bedrijven aan die moeten stoppen. Waarom doet u dat niet?

'Vlaanderen komt meteen met een verplichtend instrumentarium, het intrekken van vergunningen. Het is de vraag of de Vlaamse aanpak sneller is, want het is een juridisch traject. Dat kun je niet zomaar even doen. Voordat je stikstofruimte hebt gerealiseerd, ben je jaren verder. Als je het via vrijwilligheid doet, kun je de stikstofruimte direct inzetten en koppelen aan het legaliseren van PAS-melders.'

Heeft de uitkomst van de Provinciale Statenverkiezingen invloed op de gebiedsaanpak van het NPLG?

'Op 1 juli moeten de provincies hun plan voor het NPLG gereed hebben. De samenstelling van de provinciebesturen doet er niet toe. Dat geldt ook voor de Eerste Kamer. Uiteindelijk willen de provincies vergunningsruimte hebben voor de agrarische sector, maar ook om bijvoorbeeld huizen te bouwen. Je moet dit zo doen om vergunningen te kunnen verlenen die standhouden bij de rechter. Die heeft gezegd: de stikstofuitstoot moet omlaag.'

Wat verwacht u van het Landbouwakkoord'

'Veel. Het gaat erom hoe de sector eruitziet in 2040. Welke ondernemer gaat nadenken over de toekomst, als je niet weet hoe die eruitziet. Dat perspectief is een voorwaarde. Als jij niet weet hoe je je geld gaat verdienen, waarom zou je dan veranderen? Het is voor mij ook een voorwaarde om het NPLG te kunnen laten slagen. Gelukkig vinden 52 partijen dit ook. Zij zijn bereid daar energie in te steken. De afspraken uit het Landbouwakkoord neem ik mee in het NPLG.'