Positie aardappelteler sterk verbeterd in vragende markt

De tijden zijn veranderd, constateert LTO-bestuurder en akkerbouwer Hendrik Jan ten Cate. 'Er is inderdaad een soort honger naar grondstoffen. Dit jaar heb ik voor mijn aardappelen meer aankopende partijen op mijn erf gehad dan normaal. Vooral Belgische verwerkers zijn actief vanwege de tegenvallende oogst afgelopen seizoen in eigen land. Zij zorgen daarmee voor een prijsopdrijvend effect.'

Onderzoeker Bas Janssens van Wageningen Economic Research herkent de situatie van Ten Cate. Hij wijst erop dat de af-boerderijprijzen voor consumptieaardappelen in het najaar van 2022 ruim 50 procent hoger zijn dan in 2021 en maar liefst drie keer hoger dan in 2020. Dit blijkt uit de gegevens van de voedselprijzenmonitor op de Agrimatie-website.

Het laat zien dat de aardappelmarkt in korte tijd is veranderd van aanbodgestuurd naar meer vraaggestuurd, stelt Janssens. 'Waar verwerkers eerder het spel maakten, zien we nu een betere positie voor de teler.' De oplopende contractprijzen voor akkerbouwgewassen zijn volgens de bedrijfseconoom onder meer het gevolg van de lagere opbrengsten in 2022, het aangekondigde landbouwbeleid en uitbreiding van capaciteit bij verwerkers.

Voor granen ziet Janssens ook de crisis in Oekraïne als een belangrijke oorzaak. 'Granen hebben nog steeds een spilfunctie in het Nederlandse bouwplan. Hogere saldi maken de teelt aantrekkelijker en andere gewassen moeten daar nu mee concurreren. Dat geldt bijvoorbeeld voor industriegroenten.'

Cichorei contracteren

Sensus deed onlangs op cosun.nl een oproep aan bietentelers om voor het seizoen 2023 ook cichorei te contracteren. Volgens de verwerker vraagt de markt om inuline en is daarom geïnvesteerd in uitbreiding van de productiecapaciteit van de fabriek in Roosendaal. Agromanager René Schunselaar van Sensus stelt dat uitbreiding van het contractareaal de hoogste prioriteit heeft. Afgelopen jaar werd in Nederland iets meer dan 3.500 hectare cichorei geteeld. Dat zal de komende jaren alleen maar uitbreiden, verwacht hij.

De stemming op de aardappelmarkt wordt ook sterk bepaald door een toenemende vraag. Fritesfabrikanten laten merken dat ze meer grondstof nodig hebben. Handelshuis Nedato berekende dat de fritesindustrie in Nederland en België de komende jaren zo'n 1 miljoen ton meer aardappelen kan verwerken, vanwege uitbreiding van de capaciteit. Het betekent grofweg dat de verwerkingscapaciteit in beide landen toeneemt van 9 miljoen ton naar 10 miljoen ton. Naast Nederland en België worden deze aardappelen ook geteeld in Noord-Frankrijk en Zuid-Duitsland.

Farm Frites verhoogt voor oogst 2023 de vasteprijscontracten voor aflandlevering van Fontane met ruim 40 procent tot 17,50 euro per 100 kilo. Voor levering in week 17 betaalt de verwerker 24,65 euro per 100 kilo, dat is 35 procent meer dan vorig jaar. Ook Lamb Weston verhoogt de contractprijzen met 20 tot 40 procent en kiest er bovendien voor om aardappelen te contracteren vanaf 35 millimeter opwaarts, in plaats van 40 millimeter. Daarmee wordt een groter deel van een aardappelpartij als fritesgeschikt aangemerkt.

Rollen omgedraaid

Voor teler Hendrik Jan ten Cate in het Zeeuwse Poortvliet zijn fritesaardappelen een belangrijk afzetproduct. Hij meldt dat hij voor zijn Innovators op levering in april 2024 een contract kan tekenen van 26,50 euro per 100 kilo. Dat is 6 euro meer dan de aardappelen die hij afgelopen jaar op contract teelde. 'De rollen zijn omgedraaid. Tien jaar geleden werd ons een contract gegund, nu hebben wij iets om te kiezen.'

De akkerbouwer heeft de indruk dat het hogere prijsniveau geen incident is. 'Aan de ene kant is er meer vraag naar aardappelen omdat de aardappelindustrie fors investeert in uitbreiding van capaciteit. Daarnaast neemt door overheidsbeleid de druk op goede landbouwgrond toe. De markt wordt dus krapper en dat vertaalt zich nu in oplopende prijzen.'

Of het huidige prijsniveau structureel gaat zijn, vindt Bas Janssens van Wageningen Economic Research lastig te voorspellen. 'Voor een deel is hier sprake van een seizoeneffect. Als we een jaar hebben met hoge producties, zijn de verhoudingen toch weer anders.' Voor de langere termijn ziet de onderzoeker de honger naar grond wel geleidelijk toenemen door het huidige landbouwbeleid. Het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de boer-tot-bordstrategie hebben ongetwijfeld effect op de opbrengsten, verwacht hij.

Volgens directeur Andries Middag van de Vereniging voor de Aardappelverwerkende Industrie (Vavi) sluiten de hoge contractprijzen waarmee de aardappelverwerkers momenteel de boer opgaan goed aan bij de stijgende kosten voor de telers. Verder stelt hij dat het hogere prijsniveau ook past bij de toenemende vraag naar aardappelproducten.

Middag: 'Nederlandse verwerkers gebruiken bij voorkeur Nederlandse aardappelen, vanwege de gunstige logistiek en kwaliteit. De goede contractprijzen dragen bij aan de langlopende relaties van verwerkers met telers. Dat is overigens ook gebaseerd op betrouwbaarheid en het nakomen van afspraken.'

Namens Vavi vertegenwoordigt Middag zes bedrijven die actief zijn in de aardappelverwerking. Hij verwacht niet dat deze bedrijven in de problemen komen met hun grondstofvoorziening. Ook niet als de vraag verder toeneemt en als er goede landbouwgrond verloren gaat vanwege beleidsplannen. Volgens hem zou de uitkomst van het landbouwakkoord zelfs zo kunnen zijn dat meer areaal beschikbaar komt voor de aardappelteelt, mits de gestelde milieudoelen worden gehaald.

'Cash crop'

De aardappel blijft altijd een 'cash crop' voor akkerbouwers, is de overtuiging van Middag. 'Als het ons in de keten goed lukt de teelt te verduurzamen, zie ik volop perspectief, ook in Nederland. Ondanks de concurrentie van andere gewassen en dreiging van het verlies van goede landbouwgronden.'

Het wordt voor akkerbouwers steeds aantrekkelijker om contracten af te sluiten, vindt branchespecialist Ruthger Steenbeek van accountantskantoor Countus. 'Voorheen hadden telers weinig te eisen en lag het vaak voor de hand om meer te doen op de vrije markt of te kiezen voor afzetpools. Met de hogere contractprijzen is dat anders. Wij adviseren veel akkerbouwers om lopende kosten af te dekken met contracten. Dan is de continuïteit van hun bedrijf in elk geval gewaarborgd. Voor de rest kunnen ze kiezen uit een mix van afzetmogelijkheden met of zonder participatie.'

Bij de keuze voor een afzetstrategie is het volgens Steenbeek van belang de kostprijs goed in beeld te hebben. Countus berekende dat op een gemiddeld akkerbouwbedrijf met 100 hectare grond de kosten het afgelopen jaar met 50.000 tot 60.000 euro zijn gestegen. De branchespecialist waarschuwt dat niet is te verwachten dat de kosten voor agrariërs zomaar weer zakken.

Waar de kosten structureel op een hoger niveau zitten, verwacht Steenbeek ook dat de hogere opbrengstprijzen voor akkerbouwgewassen voorlopig aanhouden. Een en ander ziet hij, net als bedrijfseconoom Janssens, in samenhang met de hoge graanprijzen en het feit dat er geleidelijk minder grond beschikbaar zal zijn door het landbouwbeleid.

Productie op peil houden

Voor akkerbouwers ziet Steenbeek vooral de uitdaging de productie van hun gewassen op niveau te houden. 'Dat is lastig genoeg, als ze minder gebruik kunnen maken van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen.'

Meer risico's in de teelt is ook iets waar Ten Cate zich mee bezighoudt. Hij ziet de hogere contractprijzen naast de sterk gestegen kosten ook als een compensatie voor het afdekken van bedrijfsrisico's. 'Het klimaat maakt de teelt steeds ongewisser. Voor ons als telers is een gemiddelde opbrengst van 50 ton aardappelen per hectare geen zekerheid meer.'

Zelf probeert Ten Cate het risico op een mislukte oogst te beperken door niet alleen late aardappelrassen te telen. 'Het liefst spreid ik de oogst en probeer in elk geval te voorkomen dat ik al mijn aardappelen nog na 1 oktober moet rooien.'