Koen van Didden: 'Kans dat baktarwe in Nederland slaagt, wordt groter'

Wie op een zonovergoten dinsdagmiddag 11 oktober op de N294 tussen Sittard en Urmond reed, zag daar akkerbouwer Koen van Didden midden in het heuvelachtige Limburgse landschap met de cultivator een stuk land voorbewerken voor de inzaai van een nieuw perceel wintertarwe. Het streven is om bij de oogst in 2023 een deel van de opbrengst in te zetten als baktarwe, mits de kwaliteit goed genoeg is.

Toen Van Diddens vriendin Natalie in juli 2021 een bakkerij in het Limburgse Grevenbicht overnam, besloot hij kort daarna een wintertarweras te gaan telen dat geschikt is om brood van te bakken. Of de teelt zou gaan slagen, wist hij toen nog niet.

Klimaatverandering

'Voor een voldoende hoog eiwitgehalte in de tarwe heeft het gewas een hoge temperatuur en veel zonuren nodig. Het varieert in Nederland van jaar tot jaar of het wel of niet lukt. Maar door de klimaatverandering en de warmere zomers wordt de kans steeds groter dat de inhoud goed genoeg is om er brood van te bakken', licht de akkerbouwer toe.

De jonge ondernemer boert in Urmond en nam in 2019 het familiebedrijf van zijn opa en oom over. Door het rivierproject 'Grensmaas', waarbij grind wordt gewonnen uit de gelijknamige rivier, viel er een deel van hun grond weg. 'Daardoor is het geringe areaal nog kleiner geworden', meldt Van Didden vanaf de keukentafel van zijn woning midden in het dorp, met een uitzicht op het melkveebedrijf van zijn schoonouders.

Bodemcoach

De akkerbouwer huurt er stilletjesaan steeds meer grond bij en beschikt nu over een bedrijf met 12 hectare fritesaardappelen, 18 hectare graan en enkele hectares mais. Doel is om komend jaar het aardappelareaal nog iets uit te breiden. Behalve op zijn eigen bedrijf werkt hij drie dagen per week als bodemcoach bij de LLTB.

Het concept korte keten is iets wat de Limburger al vanaf de start als akkerbouwer aanspreekt. 'De eerste twee jaar verkocht ik bijna alle aardappelen rechtstreeks aan twaalf winkels, waarvan enkele supermarkten. Dat was goede handel, alleen logistiek een uitdaging. Nu met de bakkerij van Natalie erbij, werd dat te veel.' Van Didden levert de aardappelen sinds dit seizoen rechtstreeks aan aardappelverwerker Farm Frites.

Eiwitverhouding

De akkerbouwer laat dit jaar 5,5 ton van zijn wintertarweoogst malen bij de Commandeursmolen in Mechelen. 'De eiwitverhouding is goed genoeg om het voor 100 procent te gebruiken als moedermeel. Het meel beschikt over de eigenschappen van standaard baktarwe en het brood kan dus als lokaal worden verkocht', zegt Van Didden tevreden. Het ras dat hij verbouwt met als teeltdoel baktarwe is Moschus.

Deze halfvroege Duitse wintertarwe van kweker Strube Research kreeg bij zijn inschrijving met een 9 de hoogst mogelijke score voor hectolitergewicht, eiwitgehalte en Zeleny-index. Het laatstgenoemde getal zegt iets over de eiwitkwaliteit. Rassenproeven in Duitsland laten zien dat Moschus een eiwitgehalte van 16,3 procent kan halen. Daarnaast reageert het ras goed op hoge bemesting. Moschus vraagt namelijk wel om een hoge stikstofgift om voldoende eiwit aan te kunnen maken.

Eiwitgehalte

'Om de tarwe als meel te kunnen gebruiken, moet het eiwitgehalte minimaal 12 procent zijn. Ook moeten de korrels beschikken over bepaalde eiwitverbindingen die het brood goed laten rijzen', zegt Van Didden.

'Door de hoge temperaturen en veel zonuren deze zomer is het eiwitgehalte hoog genoeg om voldoende kwaliteit te behalen. Het is eigenlijk net als bij een hoog onderwatergewicht in aardappelen: daar is stress voor nodig. Met zo'n groeiseizoen als vorig jaar was de kwaliteit van de tarwe niet goed genoeg geweest', stelt de ondernemer.

Oogstzekerheid

Maximale inzet van de stikstofgebruiksruimte is volgens Van Didden nodig om een stukje oogstzekerheid in te bouwen. 'De mestgift heeft bij baktarwe veel invloed op het eiwitgehalte. Dit seizoen heb ik naast de volledige stikstofbemesting met kalkammonsalpeter bladvoeding toegepast.'

Het is volgens de teler aan de zaadveredelingsbedrijven om rassen te ontwikkelen die toe kunnen met minder stikstof, maar wel voldoende eiwit ontwikkelen. 'Verder is het van belang om in de vruchtwisseling rekening te houden met de grote stikstofbehoefte. Als de voorvrucht te veel stikstof heeft opgenomen, dan heeft dat nadelige gevolgen voor de teelt van baktarwe', licht hij toe.

Ondiep wortelend voorvrucht

Een ondiep wortelend gewas het meest geschikt als voorvrucht. 'Aardappelen laten vrij veel stikstof na, mais ook wel iets. Na suikerbieten moet je absoluut geen baktarwe zaaien', stelt Van Didden. 'Na gras zou nog kunnen, maar mijn voorkeur gaat uit naar aardappelen als voorvrucht.' Als bemesting past de akkerbouwer voor de groenbemester in het najaar rundveedrijfmest toe. Dezelfde mestsoort gebruikt hij bij de aardappelteelt in het voorjaar.

Om te bepalen of de tarwe van Van Didden daadwerkelijk geschikt is om brood van te bakken, stuurde hij een paar weken na de oogst eind juli monsters naar het laboratorium. Daar wordt het deeg getest op onder meer kneedbaarheid, wateropname en rekbaarheid. Ook het valgetal is belangrijk. Deze waarde zegt iets over het enzymatische vermogen van tarwe. De minimumnorm voor baktarwe is 240 seconden.

Van de tarweoogst van dit jaar is in ieder geval al bekend dat er meel van te maken is. 'Binnenkort gaan we zien hoe het zich laat bakken', blikt Van Didden vooruit.

Vruchtwisseling

Het liefst teelt de Limburger de baktarwe zo dicht mogelijk bij de bakkerij. 'Brood eten van tarwe geteeld in je eigen dorp, dat klinkt toch mooi? Helaas is dat door de vruchtwisseling niet altijd mogelijk.'

De pachtgronden van Van Didden variëren van löss- tot lichte Maaskleigronden. Voor de akkerbouwer staat bodemgezondheid voorop. 'Dat is de basis. Toen ik in 2019 het bedrijf overnam, ben ik direct gestopt met ploegen en overgeschakeld op niet-kerende grondbewerking (NKG). Ik vond dat de grond zich lastig liet bewerken en vrij nat bleef. In winterperiodes stond er vaak water op het land. Na drie jaar NKG kan ik wel stellen dat het een positief effect heeft, want ik zie nu nooit meer plassen staan.'

Bodembedekkende gewassen

Grote nadelen heeft NKG in ieder geval niet, ervaart Van Didden. 'In het begin was de onkruiddruk iets hoger, maar dat weet ik te beperken door bodembedekkende gewassen te telen. Onlangs heb ik ook een groenbemester ingezaaid. Dan zie ik de bodem weer opleven. Het valt mij vooral op dat je de schimmeldraden goed ziet zitten. Daarnaast lijkt het erop dat er meer wormen actief zijn.'

De ondernemer zaaide TerraLife WarmSeason. Deze groenbemester is geschikt voor vroege zaai, levert veel biomassa en is ook onder drogere omstandigheden goed te telen. Vroege zaai zorgt voor veel wortelgroei en dat resulteert in een actief bodemleven.

Pachttermijn

Van Didden benadrukt: 'Als de pachttermijn is afgelopen, hoef ik geen 'potgrond' af te leveren, maar ik wil hem wel een stuk beter afgeven dan hoe ik de grond krijg. Niet alleen omdat ik denk dat ik dan meer kans maak dat ik het perceel later nog een keer kan pachten, maar ook om te laten zien dat ik ervoor wil gaan en niet de kantjes er vanaf loop.'

In de regio Midden-Limburg zijn volgens de ondernemer relatief weinig bedrijven met een opvolger. Daartoe behoren zowel veehouders als akkerbouwers. Van Didden ziet daardoor genoeg kansen om zijn bedrijf in de toekomst misschien verder uit te breiden, zeker als er her en der grond vrijkomt.

Kleine speler

'Omdat ik nu maar een kleine speler ben, doe ik het meeste werk in mijn eentje of ik besteed het uit aan de loonwerker. Maaidorsen doe ik zelf met de machine van een loonwerker, maar zoals aardappelen poten en rooien laat ik aan henzelf over', zegt de akkerbouwer. Verder wisselt hij machines uit met zijn schoonouders. Wel heeft de ondernemer sinds kort een eigen trekker.