Adri Bom-Lemstra: 'Energietransitie versnellen is echte uitweg'

Voorzitter Adri Bom-Lemstra van Glastuinbouw Nederland loopt de deur plat bij de verschillende ministeries. Niet alleen om regelingen los te krijgen die de glastuinders in nood moeten helpen, maar juist om nu de energietransitie aan te duwen. 'We worden anders echt tien jaar teruggezet in de tijd.'

Het is mooi om te zien dat zoveel ondernemers nog kansen zien in deze crisis

Adri Bom-Lemstra, voorzitter Glastuinbouw Nederland

Hoe schokkend zijn de resultaten van de enquête voor u?

'Een derde van de glastuinders heeft het nu moeilijk. Dat zijn schokkende cijfers. Niet alleen voor de primaire productie, maar voor de hele keten. Uit eerder onderzoek wisten we overigens al wel dat 40 procent van de ondernemers in de glastuinbouw het moeilijk zou krijgen.'

Hoe heeft de energiecrisis impact op de keten?

'Als een groot deel van de glastuinders de kas leeg laat of door hun bank wordt gedwongen om energiecontracten te verkopen uit liquiditeitsoverwegingen, dan heeft dat sowieso effect op het productaanbod in Nederland. We gaan later product krijgen, we gaan mindere kwaliteit krijgen en we gaan product uit andere landen krijgen. Noord-Afrika of Zuid-Europa gaan de grootste gaten vullen.'

Wat betekent dat voor het marktaandeel?

'De huidige crisis brengt ons tien jaar terug in de tijd. Door de hoge kosten moeten we andere keuzes maken. We raken daardoor handelsposities kwijt, want supermarkten gaan hun product elders halen. Of die handelsposities dan nooit meer terugkomen, durf ik niet te zeggen. We hebben natuurlijk ook lang gewerkt om die posities te verkrijgen. Andere landen zijn ook niet op alle aspecten even duurzaam. Daar is dus ruimte om wat terug te winnen, maar dan moeten we wel aan de bak met de energietransitie.'

Verdwijnt hierdoor productieareaal uit Nederland?

'We zien al jaren dat bedrijven vestigingen openen in andere Europese landen en daar zijn we kien op. We helpen ze zelfs met het succesvol uitrollen hiervan. Maar of dat ten koste gaat van ons productieareaal, dat verwacht ik niet. Afgelopen crises hebben we altijd laten zien dat er een bepaalde hoeveelheid glas in Nederland blijft, zo'n 10.000 hectare.'

Bedrijven die een teeltronde overslaan, raken waarschijnlijk personeel kwijt. Hoe kunnen zij daarna weer met goede moed opstarten?

'Dat is een grote uitdaging. Doordat we afgelopen jaren zijn gegroeid naar een systeem van jaarrond produceren, kunnen we ook jaarrond contracten aanbieden. Nu we terug dreigen te gaan naar niet telen in de winter, ga je ook terug naar een periode met een enorme piek in arbeid. Dat moeten we zien te voorkomen. Samen bekijken we wat we kunnen doen om personeel vast te houden. Een voorbeeld daarvan is het verkopen van je energiecontracten.'

Dat verkopen van energiecontracten, op welke schaal gebeurt dat?

'Harde cijfers heb ik niet. Maar als je geld tekortkomt, is het niet vreemd dat je gaat kijken hoe je kunt overleven. Sommige ondernemers kiezen er in dat geval voor om hun energiecontract (deels) te verkopen en de kas leeg te laten. Daar zit wel een zorg. Want de echte uitweg is een versnelling van de energietransitie. Maar als je dit geld nodig hebt om te overleven, dan is er geen geld om te investeren. Daar zit de hobbel waar we overheen moeten.'

De energietransitie is niet iets van gisteren. Is de sector niet te traag geweest?

'Je kunt deze situatie niet beschrijven als normaal ondernemersrisico. Niemand had dit kunnen voorzien. Dat er fluctuaties in de prijs zitten, daar zijn telers zich al jaren van bewust. Deze prijsstijgingen zijn van een totaal andere orde. Als glastuinbouw hebben we al flinke stappen gezet, maar geen sector is anno 2022 al energieneutraal.'

Agrarisch ondernemers hebben zich dus onmogelijk kunnen voorbereiden?

'Nee. Daarbij speelt ook dat we er in Nederland niet klaar voor zijn. We willen elektrificatie groot uitrollen, maar in sommige delen van het land kun je niet eens op het net. We willen van het gas af, maar ook niet overal is de infrastructuur voor wind- en zonne-energie al klaar. Dus ook al willen we, we kunnen het nog niet.'

Brengen de koplopers het er nu wel beter vanaf?

'Die redden het ook niet allemaal. Denk aan de eerste Kas zonder Gas. Dan ben je koploper en ga je alsnog failliet. Het probleem is dat de warmteprijs in Nederland nog niet stabiel is. Die prijsfluctuaties maken het gewoon niet mogelijk om een rendabele businesscase neer te zetten.

'Neem als voorbeeld teler Leon Ammerlaan in Pijnacker. Hij was een van de eersten met een geothermieput. Maar de prijsstijging voor warmte die hij moet doorberekenen om de investering er financieel uit te krijgen, mag niet van de mededingingsautoriteit. Dus vraagt hij zich af: laat ik die put draaien of ga ik mijn WKK aanzetten? De warmte die hij met zijn WKK produceert, is immers goedkoper dan de warmte uit de geothermieput.

'Dit is ook waar ik onlangs met klimaatminister Rob Jetten over heb besproken. Als hij dit niet oplost, dan breng je niet alleen de energietransitie tot stilstand, maar ook de warmtetransitie.'

Wat verwacht u op korte termijn van de overheid?

'Ik ben nu een jaar met ze in gesprek over de impact van de energiecrisis. Al die tijd zijn wij met voorbeelden gekomen om elkaar te helpen in de energietransitie. Maar er zit geen vaart in. Ik vraag al sinds vorig jaar om een borgstelling en daar wordt nu pas over nagedacht. Ook een regeling als de Tegemoetkoming Energiekosten is lastig om enthousiast over te zijn. Als we kijken naar de staatssteunregels in Europa, dan vallen we enerzijds onder de energie-intensieve sectoren en anderzijds onder een agrosector. We zitten tussen wal en schip.

'Al moet ik wel zeggen dat het geen onwil is. Zo is wel geld uitgetrokken voor financiering van ledverlichting in de kas. Het is razend ingewikkeld om én de bakker én de tuinbouw en én alle andere sectoren met één regeling te helpen. Ik zie dat de overheid enorm worstelt met deze crisis.'

En op de lange termijn?

'Het is belangrijk dat we met elkaar aan tafel blijven zitten. De tuinbouw levert 10 procent van de groene elektriciteitsbehoefte in Nederland. Maar als sector zitten we niet aan die tafel. Dat is toch vreemd? We moeten ook niet over elkaar praten, maar met elkaar. Dat moeten we niet achter elkaar doen, maar tegelijkertijd.'

Kijkt u uit naar de perspectiefbrief van landbouwminister Piet Adema?

'We hebben bijna wekelijks contact met de ministeries. Ik zie dat ze worstelen met het maken van goede regelingen. Eenvoudige oplossingen zijn er niet, anders hadden we die wel gevonden.'

De glastuinbouw ligt politiek onder vuur als energieslurper. Hoe houdt de sector binding met de samenleving?

'Door het verhaal van de keten te vertellen. Het is makkelijk om te zeggen dat bloemen een luxeproduct zijn en dat we wel een jaartje zonder kunnen. Maar dan ontken je de kracht van de keten en de economische kracht van het cluster. Wij dragen twee keer zoveel bij aan de economie als Schiphol. Daarbij wordt ook het effect op de rest van de keten vergeten. Denk aan de zaden, opkweek, handel, verpakkingsindustrie, logistiek enzovoort.'

Wat kunnen andere agrarische sectoren leren van de glastuinbouw?

'Ze kunnen leren van onze innovatiekracht en de snelheid waarmee innovaties worden geïmplementeerd. Ondernemers in de glastuinbouw zien een kans en gaan ervoor. Ze zijn bereid risico's te nemen. Iedereen betaalt mee aan onderzoeksprogramma's. Samenwerking is belangrijk.'

Staat die samenwerking nu niet onder druk?

'Nee. Als je met je eigen bedrijf in de penarie zit, snap ik dat je focus elders ligt. Maar er zijn genoeg bedrijven die elkaar blijven opzoeken en samen nadenken over oplossingen.'

Wat is uw advies voor glastuinders die met de handen in het haar zitten?

'Ga in gesprek met de bank en de energiespecialist. Gelukkig zien we dat al veel gebeuren. Het zijn echt ondernemers. Ze blijven nuchter. Het is mooi om te zien dat zoveel ondernemers nog kansen zien in deze crisis. In deze sector maken wij van een zwakte onze kracht.'