Interne frictie en Brusselse kritiek verstoren stikstofaanpak

Met het 'niet heilig' verklaren van de stikstofdeadline in 2030 zette CDA-minister Wopke Hoekstra van Buitenlandse Zaken de verhoudingen binnen het kabinet op scherp. Hem wordt verweten zijn electoraat naar de mond te spreken. Zelf ziet hij het als een poging de impasse rond het pijndossier te doorbreken.

Een kabinetscrisis lijkt bezworen. Ministers houden de afspraken vooralsnog zoals ze zijn en wachten af wat de stikstofgesprekken van Johan Remkes opleveren. Een bijkomende tegenvaller zijn de vraagtekens die Brussel zet bij een nieuwe opkoopregeling. Mogelijk loopt deze tweede tranche daarmee vertraging op.

Hij wilde de impasse in de huidige stikstofcrisis proberen te doorbreken, maar als het interview dat CDA-leider Hoekstra aan het AD gaf iets heeft opgeleverd, is het nog meer ruis op de lijn. 'Het vertrouwen is weg', zou minister Sigrid Kaag van Financiën tegen Hoekstra hebben gezegd. Of dat echt zo is, is niet duidelijk. Kaag had zich ziek gemeld voor het spoeddebat van dinsdag.

In het spoeddebat stelde de CDA-leider onder meer dat 2030 voor zijn partij niet heilig is als het gaat om het halen van de stikstofdoelen en dat de kritische depositiewaarde (KDW) op de helling kan. Premier Mark Rutte vond de uitspraken van Hoekstra 'schuren met het coalitieakkoord', maar staatsrechtelijk nog net kunnen.

De woorden van Hoekstra splitste de toch al verdeelde Tweede Kamer nog meer. Vanaf de rechterzijde kreeg hij bijval. 'Eindelijk toonde Hoekstra een keer ballen door zich te ontworstelen aan het juk van het kabinet', sprak Caroline van der Plas (BBB). 'Het CDA is wakker geworden dankzij protesterende boeren. Complimenten voor minister Hoekstra, nu de rest van het kabinet nog', aldus Wybren van Haga.

De linkse oppositie was juist niet mals in de kritiek op de minister. Opvallend was dat de oppositie het daarmee opnam voor stikstofminister Christianne van der Wal. Ze is een minister die haar rug recht houdt, vinden deze partijen. GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver noemde Hoekstra 'een spookrijder in het kabinet', wiens woorden suggereren dat er wordt geluisterd naar 'boeren die intimideren'. 'Dit kabinet heeft geen oppositie nodig om het kabinetsbeleid te frustreren', voegde Attje Kuiken (PvdA) toe.

'Messteek in de rug'

Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) ging zelfs nog een stapje verder. Volgens haar kan Hoekstra niet meer worden getolereerd in het kabinet. Zijn uitspraken zijn 'een messteek in de rug' van Van der Wal, stelt ze. 'Hoekstra moet afstand nemen van het interview of aftreden. Het is een grof schandaal dat hij een collega-minister zo'n loer heeft gedraaid.'

CDA-fractievoorzitter in de Tweede Kamer Pieter Heerma viel zijn politiek leider bij. Volgens hem zet de stikstofcrisis Den Haag en de regio's onder grote druk en moet de huidige impasse worden doorbroken. 'De opgaven kunnen alleen slagen als we dat mét de samenleving doen', aldus Heerma. Hij benadrukt dat hij de stikstofaanpak nodig vindt en dat 2030 op veel plekken goed haalbaar is.

'Maar het moet bespreekbaar zijn als er op sommige plekken meer tijd nodig is. Wij willen de transitie niet stoppen, maar juist weer goed op de rails zetten', vervolgt Heerma. 'We kunnen signalen van boeren, burgers en provinciaal bestuurders niet negeren.'

Ook buiten de politiek waren de reacties op Hoekstra's uitspraken verdeeld. 'Dit is cynische politiek', zegt directeur Andy Palmen van Greenpeace Nederland tegen het ANP. 'In Den Haag weet men dondersgoed dat de rechter gehakt maakt van elke vertraging om de natuur te redden, maar de zetels zijn belangrijker dan het land fatsoenlijk besturen.' Milieudefensie denkt dat het interview leidt tot 'schadelijke vertraging'.

Boerenorganisaties reageerden juist positief. LTO Nederland noemt het 'mooi' dat Hoekstra natuurherstel centraal stelt, 'in plaats van KDW'. Ook Agractie en Farmers Defence Force reageerden in beginsel positief op de opstelling van Hoekstra.

In de ogen van LTO moet Hoekstra nu om tafel met zijn coalitiepartners. 'Het hele stikstofproces moet breder getrokken worden', stelt LTO-voorzitter Sjaak van der Tak. 'Het is een belangrijke, serieuze en essentiële stap van het CDA. Het helpt het proces dat loopt, zodat ook andere partijen een kans zien om aan tafel te komen. Uiteraard is dat aan de partijen zelf.'

Mandaat Remkes onduidelijk

Die partijen moeten dan om tafel met bemiddelaar, of zoals het kabinet liever zegt: gespreksleider, Johan Remkes. Wat zijn mandaat precies is, is onduidelijk. Moet hij vasthouden aan wat in het regeerakkoord staat of kan hij ook afwijken? Premier Rutte en Hoekstra gaven hierover geen uitsluitsel. Beiden verwezen naar Remkes' conclusies, die binnen enkele weken worden verwacht.

Hoekstra en Heerma wilden ook niet speculeren over hoe hard het CDA hier in staat. Trekt de partij de stekker uit het kabinet als de andere partijen niet willen tornen aan de afspraken in het regeerakkoord? Tot de bevindingen van Remkes er zijn, lijkt binnen het kabinet sprake te zijn van een wapenstilstand. 'Alle leden van het kabinet hebben voldoende vertrouwen in elkaar om met elkaar door te kunnen', aldus Rutte in reactie op de vraag van Geert Wilders (PVV) of de ministers elkaar nog vertrouwen.

De Tweede Kamer slaagde er tijdens het debat ook niet in om deukjes te slaan in deze wapenstilstand. 22 moties werden door de oppositie ingediend. Zo wilde GroenLinks dat het kabinet vasthoudt aan 2030, terwijl BBB en PVV juist opriepen die deadline los te laten. Alle moties hadden één ding gemeen: ze werden stuk voor stuk verworpen en de vier coalitiepartijen steunden geen enkele.

Stikstofoverleg in Arnhem

De deadline van 2030 was maandag ook onderwerp van gesprek tijdens het overleg tussen Remkes en bestuurders van provincies, gemeenten en waterschappen in Arnhem. De bijval die in de Tweede Kamer ontbreekt, krijgt Hoekstra wel van de provincies. Zij dringen ook aan op duidelijkheid en het doorbreken van de impasse.

De provincies weten niet goed waar ze aan toe zijn. Zij moeten de stikstofdoelen regionaal gaan uitvoeren en de plannen voor 1 juli 2023 indienen. Het kabinet houdt vooralsnog vast aan 2030 als streefdatum voor het bereiken van de doelen, maar de huidige wet waarmee de provincies moeten werken, gaat nog steeds uit van 2035.

Alle partijen moeten aan de bak, stelt het Interprovinciaal Overleg. De provincies stelden Remkes voor om gezamenlijk met overheden, landbouw, ketenpartijen en wetenschap de aanpak van stikstof, maar ook water- en natuurdoelen, op te pakken. Wat hiervoor nodig is, zijn 'realistische doelen en een bijhorend tijdspad', vinden zij.

De Unie van Waterschappen maakte van de gelegenheid gebruik om te waarschuwen voor een nieuwe crisis: de waterkwaliteit en het klimaatbestendig maken van Nederland. Om dat te voorkomen, moet de stikstofaanpak hand in gaan met de aanpak van die kwesties.

Veel vragen of boerenerf

'Op het boerenerf leeft een groot aantal vragen', concludeerde Remkes na het gesprek. Enkele provincies, Friesland en Drenthe voorop, zouden graag meer tijd krijgen. 'Mijn vraag was wel: als het parlement 2030 in de wet opneemt, kan het toch niet zo zijn dat de vrije republiek zus of zo daar eigen opvattingen over heeft?', aldus de gespreksleider.
Provincies gaven verder aan het jammer te vinden dat de uitstootdoelen voor andere sectoren dan de landbouw, zoals mobiliteit en industrie, 'niet gelijktijdig zijn geformuleerd'. Remkes noemde dat een 'herkenbaar punt'.

Rutte noemde na afloop van het overleg in Arnhem het regeerakkoord 'richtinggevend'. Het jaartal 2030 was volgens hem 'geen groot punt van discussie' met de provincies. Volgens de premier is het halen van de deadline van volgend jaar 'een veel groter punt' voor de provincies. De Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart 2023 – die er tussendoor komen – maken het 'ingewikkeld', erkennen provinciebestuurders.