'Beter ruimtebeleid helpt innovatie'

Op het terrein van landbouw en voedselproductie is veel aan de hand en er worden grote woorden gebruikt om een gebrek aan visie te maskeren. Het laat onverlet dat de oorlog tussen Oekraïne en Rusland aantoont dat we wat betreft voedselzekerheid bij onszelf te rade moeten gaan. We moeten de vraag stellen welke elementen van landbouw en voedselbeleid er echt toe doen. In hoeverre moet Europa hier autonoom zijn en welke rol kan en moet Nederland daarin spelen?

Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) is na de Tweede Wereldoorlog opgezet door Sicco Mansholt, een sociaaldemocraat. Met de slogan 'Nooit meer Honger' werd de rurale economie versterkt met instrumenten als prijsgaranties voor landbouwproducten, uittredingsmogelijkheden voor oudere boeren, intensivering van productiesystemen en door onderwijs, voorlichting en onderzoek aan elkaar te verbinden.

Te veel en te vaak is Mansholt verweten dat hij degene is geweest die een systeem heeft ontworpen dat fataal zou worden voor het milieu en de natuur. Dankzij een voortschrijdend inzicht was het ook Mansholt die het GLB radicaal omgooide. Dit kwam mede tot stand door de analyses van de Club van Rome met het rapport Grenzen aan de groei.

De gevestigde belangen waren gewend geraakt aan de beschermende vangsystemen en de landbouwlobby had zich goed georganiseerd. In tegenstelling tot de consumenten en natuur- en milieuorganisaties. Politici zijn in dit systeem belangenbehartigers geworden. Niet meer degenen die belangen afwegen.

Compromis op compromis

Het is een fenomeen dat we nu dagelijks zien en het heeft in dertig jaar perverse proporties gekregen. Ondanks de urgentie het beleid zowel in Europa als in Nederland aan te passen, zien we dat compromis op compromis wordt gestapeld. Op tal van fronten krijgen we daar nu de rekeningen van gepresenteerd, die bovendien bij de boeren worden neergelegd.

Dit is niet eerlijk en niet solidair. Boeren zijn als geen ander geïnspireerd om te innoveren. Ze zijn uitstekend opgeleid, staan open voor aanpassingen, maar kunnen het niet alleen.

In plaats van het model waarin de grootschalige productie, 'economy of scale', bovenaan stond, moeten we naar een ander model: 'economy of scope', waarin niet langer productieomvang maar andere zaken vooropstaan. Ik zie Nederland als kennisland voor me, een laboratorium op praktijkschaal. Een land waarin innovaties worden bedacht en getest met de kennis van boeren en boerinnen, wetenschap en gezond verstand. Ook daarin kan Nederland een grootmacht zijn.

Ruimtelijke ordening

Een tweede pijler onder het Nederlandse plattelandsbeleid zou via de ruimtelijke ordening moeten lopen. Maatwerk en gebiedsgericht vergunnen van economische activiteiten kunnen alleen op basis van wederkerigheid. De landbouw kan zeker een fantastische bijdrage leveren aan een vitaal platteland. Maar dan wel onder voorwaarden.

De verdeling van de ruimte is aan herijking toe en daarbij zou een agrarische hoofdstructuur plaats kunnen bieden voor de laboratoriumfunctie, in combinatie met landbouw, natuur en water. Met als doel van Nederland een gidsland op het terrein van de landbouw te maken. Zodat we niet langer het 'smerigste jongetje' van de Europese klas zijn.