Van der Tak: 'Een dergelijke extreme sanering had ik niet verwacht'

Bij boeren alsook bestuurders zitten dezer dagen de emoties hoog. Sinds de Kamerbrieven van vorige week vrijdag stromen de telefoontjes van agrariërs binnen bij bestuurders en vertegenwoordigers van LTO Nederland.

Ik mis een grondige economische analyse van de gevolgen voor het platteland en de sector

Sjaak van der Tak, voorzitter LTO Nederland

'De toon van de gesprekken is veranderd', zegt een bezorgde Van der Tak. 'Ik ben helaas gewend aan de onzekerheid waarin veel boerengezinnen al lange tijd leven, maar nu bespeur ik boosheid, verdriet en elementen van rouw. Mensen vallen gewoon stil aan de telefoon.'

Wat heeft u zo verrast aan de hoge reductiedoelen van het kabinet?

'Dat ze voor deze ongekend extreme top-downlijn kiezen in de sanering van de landbouw. Dit is gewoonweg niet realistisch. Het kan absoluut anders, zoals wijzelf samen met anderen hebben voorgesteld.

'Het heeft zo'n grote impact op de familiebedrijven, die vaak generaties en soms eeuwen op dezelfde plek boeren en hun hart en ziel eraan verbonden hebben. Zijn ze nou helemaal gek geworden, in welke tunnelvisie zit de politiek vast?

'Het stoort mij dat er geen gelijkwaardigheid zit in de reductiedoelen. Innovatie is alleen voor de landbouw het ondergeschoven kind. Over de luchtvaart staat niks in die Kamerbrieven. Ja, dat daarvoor de plannen later komen. Maar de innovatie in de landbouw is al op het tweede plan geschoven.'

Boeren worden wel gevraagd of het nog leuk is om boer te zijn. Aan u de vraag of het nog leuk is om LTO-voorzitter te zijn?

'Ja, juist in deze tijden wil ik voor de boeren en tuinders staan. Die houding past bij mij, dat is mijn drijfveer.

'Zondag zat ik bij het Buitenhof met Tjeerd de Groot (Kamerlid D66) en Erik Ronnes (CDA). Daar bereid ik me anderhalve dag op voor. Bij de input die ik als voorbereiding van mijn medewerkers krijg, schrijf ik zelf ook nog anderhalf kantje vol. De lobby wordt ook via de media gevoerd.'

In reacties op sociale media valt te lezen dat LTO het aan zichzelf te wijten heeft. Er zou te lang zijn meebewogen met de politiek.

'Dat is een onjuist beeld dat daar wordt geschetst. Ook wij zeggen weleens 'tot hier en niet verder'. Maar als wij 'nee' zeggen, dan leggen wij er wel een eigen plan naast.

'Vorig jaar hebben we met VNO-NCW, MKB-Nederland, Stichting Natuur & Milieu, Natuurmonumenten en Bouwend Nederland het voorstel 'Duurzaam Evenwicht' ingediend. En ja, daarin gaan wij mee met een reductie van 40 procent, maar wel op een realistisch tempo en rekening houdend met het natuurlijke verloop in de sector. Want daardoor stopt in de komende jaren ook een deel van de boeren. Dat moet ruimte aan de blijvers bieden.'

Wordt die inzet van deze organisaties niet erkent?

'Zo'n plan biedt hoop en geeft duidelijkheid. Dat is wat anders dan meepraten met het ministerie van LNV. Ze zouden daar juist meer naar ons moeten luisteren. Dankzij onze medewerkers en bestuurders hebben wij vaak meer kennis in huis dan de overheid. De wortels van onze mensen liggen veelal op de boerderij en daarnaast hebben ze een goede opleiding genoten. Daar selecteren wij ook op.'

Hoeveel boeren worden door de kabinetsplannen getroffen?

'Alleen door de stikstofdoelen worden al zo'n tienduizenden boeren geraakt. Vooral in de melkveehouderij, maar ook andere sectoren en gemengde bedrijven. En vergeet niet dat we in oktober ook nog de waterdoelen krijgen en volgend jaar maart komen de klimaatdoelen voor de land- en tuinbouw. Er gaat dus nog meer op de sector afkomen dat een grote impact zal hebben.

'Naast de boeren wordt ook de hele keten getroffen, van melkfabriek tot de aannemer en accountant in de regio. Als je zo'n Kamerbrief verstuurt, hoort daar toch een dergelijke grondige economische analyse bij?'

Wat zou er in zo'n analyse moeten staan?

'Ik mis een analyse van de gevolgen voor het verdienvermogen van de boer. Kijk naar de opkoopregeling, daarbij krijgen boeren maar 85 procent van de waarde van hun bedrijf uitgekeerd. Willen ze elders opnieuw beginnen, dan mist er al 15 procent. Geen wonder dat boeren dan op hun handen gaan zitten.

'Wat er ook mist is het economisch perspectief. Maar ook de gevolgen voor de sociale cohesie en de plattelandscultuur zijn onbekend. Er ligt nu een kaart van Nederland met de stikstofdoelen. Ik had ook een kaart verwacht van wat deze doelen betekenen voor de sociaal-economische status van de sector. En een kaart die aangeeft wat de staat is van de natuur in die gebieden. Waar ligt de natuur op achterstand?

'Wij zij bang voor een kaalslag en daarom is het van belang om de waarde van de plattelandscultuur in beeld te brengen.'

Biedt de perspectiefbrief van minister Henk Staghouwer (LNV) nog wel positieve elementen?

'Positief is dat er aandacht is voor nieuwe manieren van boeren, zoals natuurinclusieve landbouw en koolstofboeren. Maar daarbij gaat het wel om gesubsidieerde verdienmodellen. Daarmee loop je toch het risico dat een volgend kabinet daar weer een streep doorzet.

'Het produceren van gezond eten en mooi groen moet leidend zijn in het verdienmodel van de boer en tuinder. Dat staat in de concept-Toekomstvisie van LTO en veel andere sectorale plannen.'

Het kabinet gaat voorbij aan de innovatiekracht van de sector. Dat lijkt ingegeven door de twijfels over de effectiviteit van bepaalde technieken.

'Het is teleurstellend dat een overheid de transitie naar elektrische auto's wel financiert, maar bang is om vol voor emissiearme technieken voor de landbouw te gaan. Neem de Lely Sphere die wel tot 70 procent stikstofreductie kan zorgen. Maar ook anders voeren, bemesten, meer weidegang en extensiveren komen allemaal te weinig terug in de kabinetsplannen. Dan geef je het ook geen kans.

'In ons plan hebben we doorgerekend dat je met een innovatieregeling 40 procent kan reduceren. Met draagvlak. Daar is niet serieus naar gekeken.'

Niet alleen onder boeren maar ook in de VVD, CDA en ChristenUnie brak onrust uit. Verwacht u dat het kabinet nog gaat schuiven?

'Dat de sectorvoorstellen niet serieus zijn genomen, is een van de redenen voor de kritiek van veel VVD-leden. Ik verwacht daarom dat het kabinet nog wel gaat schuiven.

'VVD, CDA en D66 staan allemaal in de min in de peilingen en zitten daarom niet te wachten op een kabinetscrisis en nieuwe verkiezingen. Daarbij komt dat er na de Provinciale Statenverkiezingen ook een nieuwe Eerste Kamer komt. Daarin heeft dit kabinet nu al geen meerderheid.'

Is er nog een Brusselse route denkbaar die voor lucht in deze crisis kan zorgen?

'Brussel vraagt om het in stand houden, beschermen en beheren van de natuur. Dat biedt een bandbreedte om in te bewegen. Dit kabinet houdt om onbegrijpelijke redenen vast aan een beleid gebaseerd op de kritische depositiewaarde. Zelfs het Planbureau voor de Leefomgeving heeft geadviseerd om breder te kijken.'