Nederlands onderzoek helpt bananenteelt

Achter de voormalige Mauritskazerne in het Gelderse Ede staat de kas van Neder Banaan, een spin-off van Wageningen University & Research (WUR). Directeur Pieter Vink legt uit dat de teelt van bananen op kokossubstraat geen commercieel doel heeft, maar dient voor onderzoek om bananenboeren in landen als de Filippijnen te helpen om de teelt weer gezond te maken.

De bananenteelt dreigt onmogelijk te worden door schimmelziekten als de door bodemschimmels veroorzaakte fusariumverwelkingsziekte of panamaziekte en de zwarte sigatokaziekte, een gevolg van de pseudocercospora-bladschimmel. Voor de bestrijding daarvan zijn steeds meer gewasbeschermingsmiddelen nodig, die slecht zijn voor het milieu en mogelijk in de toekomst geen effect meer hebben.

Populairste fruitsoort

De banaan is de populairste fruitsoort ter wereld. Voor meer dan 400 miljoen mensen in de tropen is het de belangrijkste voedingsbron en honderdduizenden mensen verdienen een inkomen met de bananenteelt. Het wegvallen daarvan zou voor hen een ramp zijn.

Dat is de reden dat Gert Kema, hoogleraar plantenziektekunde aan de WUR, zich sinds 2010 bezighoudt met onderzoek naar de bananenteelt. Daarvoor heeft hij 36 jaar onderzoek gedaan naar de veroorzaker van de bladvlekkenziekte septoria in tarwe, de schimmel Zymoseptoria tritici, die verwant is aan de pseudocercospora-bladschimmel.

PCR-test

Een bezoek van de president van de National Banana Corporation in Costa Rica in 2004 wekte zijn belangstelling. 'We zijn begonnen met het ontwikkelen van een PCR-test voor de drie pseudocercospora-soorten in het sigatokacomplex', zegt Kema.

'In 2010 publiceerden wij een PCR-test voor de Tropical Race 4-stam die wereldwijd fusariumverwelkingsziekte in onder andere Cavendish-bananen veroorzaakt. Dat was een hit omdat we dit binnen een dag kunnen aantonen, terwijl een laboratorium daarvoor drie tot vier maanden nodig had.'

De bekendheid die de WUR hiermee in de bananenwereld kreeg, trok voldoende geld aan om het onderzoek uit te breiden en te starten met onderzoek naar een nieuwe teeltstrategie.

Cavendish-banaan

Dat was volgens Kema nodig, omdat 50 procent van de geteelde bananen en 95 procent van de export van het ras Cavendish is. Aan de ontwikkeling van nieuwe rassen was sinds de jaren vijftig, toen het ras Gros Michel bezweek onder de fusariumverwelkingsziekte, nauwelijks iets gedaan, evenmin als aan teeltinnovatie.

In de Filippijnen begon de onderzoeksgroep van Kema in 2013 met het verzamelen van gegevens over de bananenteelt. In 2018 startte hij een experiment om bananen op een substraat van kokosvezels of steenwol te kweken, zodat bodemziekten en plagen, net als onkruiden, geen kans hebben en er minder voedingsstoffen verloren gaan.

Resistente rassen

Een rondleiding door de Wageningse kas met zestig planten enthousiasmeerde Vink om het onderzoek verder uit te bouwen. In maart 2020 begon Neder Banaan met honderd bananenplanten in de kas van 400 vierkante meter op het World Food Center in Ede. 'Samen met de WUR doen we onderzoek naar nieuwe, resistente rassen', legt Vink uit. 'In de kas staan vijf rassen, waaronder de 'uitgestorven' Gros Michel en een bakbanaan.'

Neder Banaan ontwikkelt samen met anderen ook nieuwe bananenproducten. De Amsterdamse bierbrouwerij Kleiburg brouwt een weizenbier met vruchtvlees van bananen. Vijf studenten Health Food Innovation Management aan de Universiteit Maastricht ontwikkelden met hun start-up Banana Business een vleesvervanger van in een kruidenmix gemarineerde reepjes bananenschil die ze in de oven bakken, Pulled Peel.

Maar ook reststromen wil Neder Banaan verwaarden. De bladeren zijn geschikt als verpakkingsmateriaal en Yellow Pallet verwerkt bananenstammen tot vervangers van houten blokken in transportpallets, wat een besparing van 30 procent hout oplevert.

Alternatief voor katoen

Musa Intimates is een start-up van vijf (oud-)studenten van de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. 'Op onze zoektocht naar duurzame alternatieven voor katoen en polyester kwamen we in contact met Neder Banaan', zegt medeoprichter Loes Pennings.

'Omdat bananenvezels als grondstof in overvloed beschikbaar zijn, zijn we gaan onderzoeken of we daar textiel van konden maken. We kopen nu bananentextiel in voor onze producten. Dat bestaat uit een blend van 60/40 bananenvezels en organisch katoen.'

Internationaal opschalen

Pennings zegt dat Musa Intimates gaat onderzoeken of de stammen van Neder Banaan zijn te gebruiken voor het ontwikkelen van eigen textiel. 'Op den duur willen we dit internationaal opschalen, zodat bananenboeren extra inkomsten uit de vezels kunnen halen.' In april heeft stichting Doen de onderneming 50.000 euro toegekend, waarmee ze een volgende stap kan zetten.

Voor Neder Banaan blijven het verder optimaliseren van de teelt en het verhogen van de opbrengst per plant het belangrijkste. Bij de eerste oogst van de Cavendish-bananen in november 2021 was die gemiddeld 25 kilo. Vink: 'We verwachten dat we die in de toekomst naar 40 kilo kunnen krijgen door de watergift, de voedingsstoffen en het klimaat in de kas verder te perfectioneren.'

Nieuwe Nederlandse voedselproducten krijgen podium

Doel is om een eerlijk, beter en duurzamer voedselsysteem te creëren. Vandaar dat de Neder Groep zijn kennis over de korte keten ook deelt met bedrijven en onderwijsinstellingen die werken aan een duurzamere voedseleconomie. Hotels, restaurants, cateraars, zorginstellingen en bedrijven kunnen lokale voedselproducten bestellen via het eigen verkoopkanaal Boerenhart en consumenten via de website van PuurDichtbij.

Merken van de Neder Groep zijn naast Neder Banaan het bier van bierbrouwerij Kleiburg, afkomstig uit het Kleiklooster in Amsterdam, een sociale onderneming. Neder Sap, dat natuurlijk sap maakt van fruit van Nederlandse fruittelers. Original First Tea, zonder gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen verbouwde thee, afkomstig uit de Nilgiri-plantages in het zuidwesten van India.

Sinds vorig jaar is er Neder Snack, luxe snacks met ingrediënten van Nederlandse bodem, waaronder bitterballen, rundvleeskroketten en kipkrokantjes van Nederlandse veehouders, kaashapjes van Nederlandse kaas en veganistische groentekroketten, waarin onder andere 'buitenbeentjes'-groenten zijn verwerkt, zoals kromme wortels en kleine knolselderij, en waarin bovendien Nederlands zeewier dient als bindmiddel voor de basis van uienbouillon.