Van der Tak: 'Of je wilt of niet, de politiek komt nog dichter bij het boerenerf te staan'

Eerdere grote verbouwingen van Nederland volgden na de Tweede Wereldoorlog: de wederopbouw met de Marshall-hulp van de geallieerden en later het moderniseringsplan voor de landbouw van Sicco Mansholt met de grootschalige herverkaveling. Opnieuw staat Nederland voor een dergelijke operatie.

Kom niet aan de laatste speen te liggen, want die geeft meestal niet veel

Sjaak van der Tak, voorzitter LTO Nederland

Deze keer zullen boeren zich moeten aanpassen vanwege natuur, biodiversiteit en klimaat. Maar ook andere sectoren moeten leveren, benadrukt Van der Tak. Volgens de LTO-voorzitter hebben boeren die 'hun bedrijf in de vingers hebben' een voorsprong in de onderhandelingen.

Tijdens de komende 'verbouwing' van Nederland staat er veel op het spel voor boeren en tuinders. Met welk doel staat u in deze transitie?

'De opgaven voor natuur en klimaat betekenen dat boeren moeten innoveren, extensiveren en verbreden. Wij willen dat zij daar dan ook de tijd en ruimte voor krijgen en dat de stikstofmiljarden op het boerenerf komen. Want extensiveren betekent meer koeien in de wei en meer ruimte voor kippen en varkens. Daar is dan wel grond voor nodig. Innoveren betekent ruimte in regelgeving en vergunningen, van emissiearme stalvloeren tot managementmaatregelen.

'Voor boeren is dat een belangrijk element in deze herinrichting van Nederland. De agrarische sector verdient dat. In het moeilijke coronajaar heeft het agrofoodcomplex, met de boer en tuinder als fundament, opnieuw een exportrecord gevestigd. Onze leden staan aan de basis van bijna een tiende van de economie, waar geld wordt verdiend en belasting wordt betaald. Dat telt.'

In de politiek leeft het beeld dat dat wel een tandje minder kan.

'Dat boeren alles fout doen is een onterecht beeld bij een enkeling die wel hard schreeuwt. De meerderheid van de bevolking staat vierkant achter ons en we laten ons niets anders aanpraten. In verschillende regio's werken boeren gezamenlijk aan oplossingen. Van Salland tot Friesland en van de Gelderse Vallei tot Limburg en Brabant heb ik daarvan prachtige voorbeelden gezien. Boeren werken daar gezamenlijk aan verbetering van toekomstperspectief en biodiversiteit en reductie van CO2 en stikstof.

'Boeren hebben de mentaliteit van 'wij doen het zelf'. En die houding en aanpak zie ik tot in de haarvaten van de boerengemeenschap.'

Hoe heeft u de ontmoeting met de nieuwe ministers Henk Staghouwer (LNV) en Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) ervaren?

'Aan de eerste signalen merk ik dat ze anders in het proces van een maatschappelijk vraagstuk als stikstof zitten. Ik merk dat ze minder directief vanuit het ministerie willen sturen en meer oog hebben voor de resultaten die samen met onze boeren en tuinders in de praktijk te behalen zijn.

'Niemand zit te wachten op een herhaling van het fosfaatdrama met een peildatum voor een nieuwe regeling. Ook zij niet. Want dat heeft voor een diepe verdeeldheid en groot wantrouwen gezorgd in de sector.'

Dus komt er een gebiedsgerichte aanpak. Maar dan zullen her en der ook harde keuzes moeten worden gemaakt. Onlangs klonk de oproep om daar als boer niet aan mee te werken. Hoe kijkt u naar die discussie?

'Het is van wezenlijk belang om daar als boer wel aan tafel te zitten. Het gaat om de inrichting van je eigen gebied. Als je niet meepraat, verbaas je er dan niet over als de stikstofruimte naar een ander gaat.
'De gebiedsgerichte aanpak is van deze tijd. Het past ook bij de verschillende omgevingsfactoren zoals bodemgesteldheid en waterkwaliteit die we nu eenmaal hebben in Nederland. Ik verwacht dat een dergelijk proces in vijftig tot zeventig gebieden nodig zal zijn.

'Alle nieuwe opgaven worden gebiedsgericht aangepakt. Je ziet het bij het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn en de ecoregelingen in het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Zelf kiest LTO Nederland er samen met Rabobank, NAJK en de NZO ook voor bij de Coalitie toekomstgerichte melkveehouderij en met werkgevers-, bouw- en natuurorganisaties in Duurzaam Evenwicht.'

De bemoeienis van de politiek bij de gebiedsgerichte aanpak zal groot zijn. De Tweede Kamer wil resultaat zien van het miljardenfonds dat ervoor wordt opgericht.

'Ja, of je wilt of niet, de politiek komt nog dichter bij het boerenerf te staan. Daar moet je als boer of tuinder wel mee aan de slag. De tijd dat je kon denken dat het wel zal overwaaien is echt voorbij. Maar vergeet niet dat er vanuit dat miljardenfonds ook veel ondersteuning beschikbaar is.

'De subsidies voor deze transities hebben een aflopend karakter. Dat is voor boeren belangrijk om te beseffen. De meeste subsidiegelden zullen voorin het traject worden besteed. Nu is het moment om na te denken over de langetermijnvisie voor je bedrijf. Kom daarbij niet aan de laatste speen te liggen, want die geeft meestal niet veel.'

Is er een strategie om je voor te bereiden op zo'n gebiedsproces?

'Boeren die hun bedrijf goed in de vingers hebben, zullen een voordeel hebben aan de onderhandelingstafel. Daarmee bedoel ik dat je moet weten welke grondstoffen er op het bedrijf ingaan en er wat er aan productie en mest uitgaat. Wat doe je aan natuurverbetering en voor de waterkwaliteit? Aan welke ecoregelingen doe je straks mee? Welke ruimte heb je over tien jaar nodig voor je bedrijf?

'Als je dergelijke inzichten op tafel kunt leggen, heb jij je taak gedaan en heb je een voorsprong. Want van de natuurclubs heb ik nog geen plannen gezien voor de verbetering van de natuur. En daarvoor staan zij wel degelijk ook voor een opgave.'

Hoe kan de politiek van de gebiedsgerichte aanpak een succes maken?

'In Den Haag moeten ze duidelijke spelregels vastleggen die langjarig standhouden en zichtbaar resultaat opleveren voor de boeren zelf. Gebruik daarvoor de aanpak en voorbeelden die boeren op diverse plekken in Nederland al hebben ontwikkeld. Dat werkt in de praktijk en dan krijg je ze ook mee.'

En hoe moet het vooral niet?

'Kijk bijvoorbeeld naar de eerste tranche van de Regeling provinciale aankoop veehouderijen nabij natuurgebieden die nu openstaat. Die mikt op vrijwillige stoppers. Het is daarbij onduidelijk wat boeren wel en niet met hun bedrijf kunnen doen. Ze mogen op een andere plek niet verder en het bod op het bedrijf valt soms lager uit dan verwacht.

'Het totaalplaatje moet kloppen, anders blijven agrarisch ondernemers zitten. Dan wachten ze wel op onteigening. En dat laatste moeten we zien te voorkomen, want dat is niet alleen een zeer langdurig proces, het geeft ook zoveel onzekerheid op het boerenerf.

'Ga niet vanachter een bureau de spelregels bedenken. Dat werkt niet. Mijn oproep aan de nieuwe ministers is dat ze zich vanuit de praktijk laten informeren. Laat vooraf een paar praktijkmensen meelezen met zo'n regeling. Dan voorkom je weerstand.'

Is er snelheid geboden bij dit proces? Het moet toch ook zorgvuldig.

'Helemaal mee eens, dat is ook van belang voor het legaliseren van de Programma Aanpak Stikstof-melders. Vanuit onze visie kiezen wij voor de blijvers. Het is van essentieel belang dat de politiek doorpakt op vrijwillig stoppende piekbelasters zodat er aan het begin van het proces veel mollen stikstof worden gereduceerd. Daar moet de politiek niet mee treuzelen en ze moet ruimhartig optreden, anders gaat de kans op een eerste snelle stikstofreductieronde voorbij.'

Het kabinet wil met landschapsgrond de buffers tussen Natura 2000-gebieden en landbouwgrond invullen. Hoe staat u tegenover dat voorstel?

'De wet kent deze term niet. Om te beginnen hebben we de gesuggereerde zonering van tafel gekregen, daarbij werd vanachter de tekentafel bepaald wat er waar mocht. Ik zie met het coalitieakkoord kansen om grond te behouden voor de landbouw, maar over de voorwaarden moeten we nog wel een spade dieper gaan met elkaar. Wat mag de boer nog op die grond? En is dat langjarig? En de verdienmodellen die de coalitie eraan wil verbinden moeten ook nog worden uitgewerkt. We moeten daar dus nog houvast op krijgen.'

Recente gerechtelijke uitspraken zetten het stikstofbeleid op losse schroeven. Onder boeren leeft de vrees dat de latente ruimte in hun vergunning straks wordt afgenomen om die tegenvallers op te vangen. Wat is uw verwachting van dit proces?

'De latente ruimte is van de boeren, want die is hen toegezegd in de vergunning waar ze hun bedrijf en toekomstige ontwikkeling op hebben gebouwd. Maar via het recht lijkt de oplossing van het stikstofvraagstuk ook niet veel verder te komen. Die oplossing vraagt om een coalitie van welwillenden.

'Tijdens onze ontmoeting met de ministers Staghouwer en Van der Wal hebben we gewezen op de wankele juridische constructie die het Aerius-model biedt. Wij pleiten voor meer realtime meten. Want boeren moeten juridische zekerheid krijgen. Daarmee zitten we op één lijn met de middenpartijen en ook wat meer met de rechterkant in de Tweede Kamer.'