Wetenschap wijt watersnoodramp aan zeldzaam weerbeeld

In een gemiddelde maand juli valt in Zuid-Limburg 80 millimeter neerslag. In het overstromingsgebied in Duitsland, België en Nederland viel half juli op sommige plaatsen in twee dagen tijd 180 millimeter regen. De neerslag viel in heuvelachtig gebied en verzamelde zich via de kortste weg in de rivieren, zo staat in het rapport 'Hoogwater 2021 Feiten en Duiding'.

Het KNMI wijt de aanhoudende extreme regen aan een koudeput; een depressie met lage temperaturen in de hogere luchtlagen. Daarbij is warme lucht uit Scandinavië lange tijd aangezogen en gecondenseerd in de kou. Uiteindelijk krijgt de warme lucht de overhand en implodeert een koudeput.

Weerrecord

Zo'n weersituatie komt in deze regio in de winter vaker voor dan in de zomer, maar ook in absolute zin blijkt de zomer van 2021 een weerrecord. Daar komt bij dat veel regen in steil heuvelland viel met ondoorlatend gesteente als ondergrond.

Over de kans op herhaling van dergelijk noodweer lopen de bevindingen uiteen: van eens in de honderd jaar tot eens in de duizend jaar. 'Maar daarmee is niet gezegd dat het voorlopig de laatste keer is', zegt Peter van Dijck, portefeuillehouder Water bij de LLTB.

'De watersnood in 1993 zou statistisch eens in de 25 jaar plaatsvinden en ruim een jaar later was het opnieuw raak. Het is belangrijk om aandacht te houden voor het veranderende klimaat.'

Nieuw beleid

Adrie Bossers, portefeuillehouder Bodem en Water bij ZLTO, is het daarmee eens. Het is volgens hem goed om 'over de generaties heen na te denken over nieuw beleid'.

'We zien naast de watersnood veel calamiteiten op weergebied waar boeren zich steeds minder goed tegen kunnen wapenen. Laten we het momentum pakken om beleid te ontwikkelingen waarbij we een veerkrachtig watersysteem krijgen en boeren de ruimte beheren en daar een volwassen vergoeding voor krijgen. We moeten gezamenlijk beleid maken hoe we klimaatadaptatie organiseren.'

Maaswerken

Volgens de eerste bevindingen van de experts heeft het ruimte geven aan de rivier, als onderdeel van de Maaswerken, half juli gezorgd voor een snelle afvlakking van de watergolf. 'In Zuid-Limburg lijken de maatregelen voor de Maas inderdaad te werken, maar verder stroomafwaarts kun je je vraagtekens zetten', vindt Van Dijck.

'Ook zijrivieren zijn buiten de oevers getreden en is het de vraag of de stuwen goed functioneerden. Gelukkig speelde de wind nauwelijks een rol, want als het hard had gewaaid, waren dijken overstroomd. Het had nog veel erger kunnen zijn', zegt de LLTB-bestuurder.

'We zijn de afgelopen jaren terecht veel bezig geweest met het voorkomen van droogte door water vast te houden, maar we moeten op de lange termijn oog houden dat overtollig water ook altijd weer snel kan worden afgevoerd.'

Breed consortium

Het rapport 'Hoogwater 2021 Feiten en Duiding' is verschenen om informatie over de overstromingen te verzamelen en te analyseren. Het onderzoek is uitgevoerd door een breed consortium – TU Delft, Deltares, HKV Lijn in Water, VU Amsterdam, Universiteit Utrecht, KNMI, Wageningen University & Research, Erasmus MC en Universiteit Twente – in opdracht van het Expertise Netwerk Waterveiligheid.

Waterschap Limburg en Rijkswaterstaat hebben meegewerkt. Het rapport concentreert zich op Limburg, terwijl het Maaswater ook in Noord-Brabant en Gelderland heeft huisgehouden.

Vergoeding

Volgens Bossers werkt de Wet tegemoetkoming schade bij rampen (Wts) in de uitvoering stroperig en blijft het afwachten of een vergelijkbare vergoeding in de geest van de Wts voor de boeren en tuinders verder stroomafwaarts en in de uiterwaarden van de grond komt.

'Nu worden de risico's van overstroming afgewenteld op de agrarische sector, terwijl de ondernemers een maatschappelijke rol vervullen; waterberging in plaats van voedselvoorziening.'

Verzekering

Het afdekken van de risico's binnen een verzekering is lastig. Overstromingsschade valt buiten de brede weersverzekering en ook de uitkeringen bij calamiteiten zijn beperkt. Van Dijck: 'Bij eerdere schade zoals in 2016 zien we dat schade-uitkeringen uitblijven. Daarnaast moet de premie wel voor alle ondernemers betaalbaar blijven.'

Bossers ziet een alternatief in regionale en landelijke overheden, zoals provincies en waterschappen participeren in een regeling. 'Met daarbij ook een gebiedsgerichte aanpak wat het risicoprofiel van de verschillende gebieden is.

Rampenpotje

Een ander idee waar de bestuurders oren naar hebben, is een soort rampenpotje, waarbij individuele ondernemers fiscaal aantrekkelijk zelf geld opzij kunnen zetten, vergelijkbaar met een pensioenpot. Bossers: 'Vanuit de akkerbouwsector is hier al eerder voor gepleit. Ik denk dat dit een goede manier kan zijn voor ondernemers om risico's af te dekken.'

De experts wijzen er in het rapport op dat het op basis van de korte reeks waarnemingen en het relatief kleine stroomgebied van de Maas vrijwel onmogelijk is om vast te stellen of de overstroming in juli het gevolg is van de opwarming van de aarde.

Wel plaatsen de deskundigen de kanttekening dat op basis van de beschikbare data voor een grotere regio, tussen de Alpen en Nederland, de opwarming zorgt voor een hogere neerslagintensiteit, maar met 'een grote onzekerheidsmarge'.