ING verwacht volgend jaar stagnatie agrarische sector

In coronajaar 2020 bleef de productie in de Nederlandse landbouw stabiel groeien met 1,2 procent. Toch kwam de coronapandemie ook voor boeren hard aan, omdat veel prijzen voor voedsel hard daalden. Doordat de horeca gesloten bleef, daalde bijvoorbeeld de vraag naar zuivelproducten, vlees en fritesaardappelen. De totale waarde van alles wat boeren produceerden, ging volgens ING daardoor met 4 procent omlaag.

Ook de agrarische sector is in 2020 geraakt door de coronacrisis. De productiegroei was vrijwel nihil en de prijzen daalden met gemiddeld 5 procent. In 2021 lijkt gezien de goede start van het jaar met 0,7 procent groei in het eerste kwartaal een productiegroei van 1 procent haalbaar. Dit is vooral het gevolg van de productiedip een jaar geleden tijdens de eerste lockdown. Door hogere (voer)kosten is het perspectief op rendementsverbetering bovendien somber.

Stikstofbeleid drukt stempel

Het Nederlandse stikstofbeleid wordt naar verwachting aangescherpt. Dit zal stapje voor stapje voor stapje tot een krimpende veestapel en dus een lagere productie leiden. Landbouweconomen van ING gaan er daarom van uit dat de veestapel stap voor stap kleiner wordt en de productie in de veehouderij met 2 procent daalt.

De onzekerheid door toenemende regeldruk vanuit duurzaamheidseisen is voor veel agrarisch ondernemers hoog. Er zijn bovendien forse taakstellingen voor woningbouw, energietransitie en aanleg van natuur en ook de roep om voedseltransitie en kringlooplandbouw wordt luider. Het gebruik van landbouwgrond speelt hierbij een cruciale rol.

'De stikstofmaatregelen zullen op termijn tot een krimpende melkveestapel leiden, vooral nabij Natura 2000-gebieden. In de varkenshouderij is de sanering al volop gaande, ook al verloopt deze trager dan de overheid had verwacht', stelt Henk van den Brink, sectoreconoom Agri & Trade bij ING Research. 'Het aantal stoppende bedrijven in de gehele veehouderij zal door het verwachte aanbod van opkoopregelingen en de opvolgingsproblemen vanaf 2022 gaan toenemen.'

Melkveehouderij wordt kleiner

Met een aanhoudend hoge zuivelvraag vanuit China en een naar verwachting aantrekkende vraag in binnen- en buitenland naar producten met een hogere marge zullen de melkprijzen in 2021 ruim boven die van vorig jaar liggen en rond het langetermijngemiddelde kunnen blijven, voorspelt ING. Een duidelijke tendens hierbij is dat de prijsontwikkeling vanwege concepten zoals PlanetProof en het volledig overschakelen van supermarktketen Plus op biologische zuivel steeds verder uiteenloopt.

De hoge voerkosten remmen dit jaar de resultaten voor melkveehouders. Positief voor de sector is dat innovaties in voersamenstellingen en duurzame stalsystemen tot een verdere verlaging van de fosfaatproductie leiden. De verwachting is dat vanaf 2022 de melkveestapel en daarmee de stikstofproductie uit mest krimpen. Meer boeren zullen zwichten voor opkoopregelingen vanwege opvolgingsproblemen en omdat het beproefde recept van schaalvergroting door uitbreiding steeds moeilijker wordt.

Productiegroei pluimveehouderij nauwelijks mogelijk

Vooral vleespluimveehouders ondervonden de nadelige gevolgen van de coronacrisis. Ook in de eerste vijf maanden van dit jaar waren de rendementen slecht, 70 procent lager dan normaal. Gunstig is dat nu de restaurants weer (deels) open zijn, de vraag vanuit foodservice is aangetrokken. Nadelig is dat de voerkosten op het hoogste niveau in acht jaar tijd liggen en dat vanwege de pluimveerechten en het stikstofbeleid binnenlandse productiegroei nauwelijks mogelijk is.

Ondanks de slechte start van het jaar met rendementen 14 procent onder het gemiddelde, door de hoge voerkosten en de lange ophokplicht kunnen legpluimveehouders waarschijnlijk een redelijk tweede halfjaar tegemoetzien, mede dankzij de heropening van de horeca. De aanpassing van de Wet dieren, die meer druk zal leggen op het aanpassen van veehouderijsystemen, maar ook het verbod op kooihuisvesting vanaf 2023 werpen mogelijk al in 2022 hun schaduw vooruit op de sector.

Varkenshouderij krimpt

Het dieptepunt van de opbrengsten van vleesvarkens van eind 2020 is achter de rug. Tot en met mei was het rendement voor varkenshouders gemiddeld. Ook voor zeugenhouders lijken de opbrengsten genormaliseerd, hoewel de hoge voerkosten de resultaten drukken.

De sanering van de sector is volop gaande, ook al bleef het aantal deelnemers aan de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen uiteindelijk achter bij de verwachtingen van de overheid. Het aantal varkensbedrijven daalde in de periode april 2019-maart 2021 met 16 procent en het aantal varkens met 6 procent. Ook de zeugenstapel kromp fors, waardoor in de tweede helft van 2021 het aanbod aan vleesvarkens verder afneemt, verwacht ING.

De productie daalt de komende jaren verder omdat een hoger aantal boeren geen investeringsslag meer kan maken, geen opvolger heeft en hun bedrijf niet kan verkopen. Voor de overblijvende varkenshouders is het perspectief desondanks positief. De vraag uit China en uit het binnenland blijven op peil. Ondanks de sterke groei van vleesvervangers is deze met een consumptie van 870 gram per hoofd van de bevolking een fractie van de vleesconsumptie (78 kilo), die bovendien nog geen dalende tendens laat zien.

Gunstig perspectief akkerbouwers

Voor akkerbouwers is het tij voor het nieuwe seizoen gunstig, zowel wat betreft productie als prijsontwikkeling. Een productiegroei van ruim 1,5 procent lijkt haalbaar. De prijzen van fritesaardappelen bleven in het afgelopen seizoen 2020/2021 ruim achter bij het langjarig gemiddelde. Ook de exportvolumes stelden teleur. Maar de versoepelingen van het coronabeleid zijn gunstig voor de aardappelmarkt vanwege de hogere vraag vanuit de voedingsindustrie, de Europese areaalkrimp en het koude en natte voorjaar.

De uienmarkt bleek minder afhankelijk van lockdowns en kende het afgelopen seizoen bovengemiddelde prijzen. De uienexport leed even onder containertekorten, maar bereikte in de tweede helft van 2020 recordhoogtes. Het areaal zaaiuien is dit jaar bovendien met 11 procent toegenomen. Telers van tarwe profiteren van de hoogste mondiale prijzen voor graangewassen van de laatste acht jaar.

Aantrekkende vraag tuinbouw

Het gemiddelde bedrijfsresultaat in de voedingsglastuinbouw was in 2020 17 procent lager dan in 2019. Maar 2021 kent ondanks de lockdowns wat betreft afzet een goede start. In 2022 is door aantrekkende vraag en areaaluitbreiding een productiegroei van 1,5 procent mogelijk. Gezonde (gemaks)voeding blijft een trend en de Nederlandse tuinbouw loopt hiermee voorop.

De Nederlandse uitvoer van tuinbouwproducten naar het Verenigd Koninkrijk heeft nauwelijks te lijden gehad van de coronacrisis en de brexit. Hogere transportkosten konden worden doorberekend, alleen retourvracht was soms een uitdaging. Zorgen zijn er nog wel over de extra grenscontroles vanwege het vanaf 1 januari 2022 vereiste fytosanitaire certificaat voor export naar het Verenigd Koninkrijk.

Volumegroei sierteelt mogelijk

87 procent van de 7 miljard euro omzet van kwekers van bloemen en planten betreft export. Per saldo daalde de sierteeltuitvoer in 2020 (-4,2 procent), maar het herstel zette al in het derde kwartaal in en 2021 kende dankzij hoge prijzen een ongekend goede start. De omzet bereikte in het eerste kwartaal een recordniveau van 2 miljard euro. In vergelijking met het eerste kwartaal van 2019, dus voor de coronacrisis, was de omzet 16 procent hoger.

Door de enorme groei van de export in het eerste kwartaal van 428 miljoen euro is het totale exportverlies over 2020 van 261 miljoen euro alweer goedgemaakt. Ook in april en mei waren de omzetten dankzij de aanhoudend hoge prijzen uitstekend. In 2022 is verdere volumegroei mogelijk dankzij een breed economisch herstel in Europa en geplande areaaluitbreidingen. De prijsontwikkeling zal minder extreem zijn, ook omdat de productie in het buitenland een inhaalslag zal hebben gemaakt.