Wie kent Henk Boelrijk (63) niet. De grote man met een groot hart voor de varkenshouderij. Zijn dossiers bracht de beleidsmedewerker bij de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) mee in boodschappentassen. In vergaderingen leverde hij vanachter zijn laptop technische input op uiteenlopende dossiers. Kerst 2019 nam hij het besluit in 2021 te stoppen.

Een vitale toekomst van de varkenshouderij kan niet zonder samenwerking

Henk Boelrijk, beleidsmedewerker POV

Het werd een vreemd jaar, zegt Boelrijk vanaf zijn werkkamer in het Noord-Hollandse Nes aan de Amstel. Sinds het begin van de coronacrisis is dat zijn werkplek. Bestuursvergaderingen van de POV in Heteren waren er sinds maart niet meer bij. En een officieel afscheid laat de tijd ook niet toe.

U spreekt met zoveel trots over de varkenssector.

'Omdat de varkenshouderij een vooruitstrevende en innovatieve sector is met een mentaliteit van aanpakken en op eigen benen staan. Daarmee is veel bereikt. Daar ben ik trots op. Toen ik begon bij het Landbouwschap was mijn eerste klus de Berenverordening, die regels stelde aan het gebruik van fokberen.

'In die tijd waren er nog 44.000 bedrijven met zo'n 10 miljoen varkens en hadden we nog te maken met padberen en logieszeugen. Nu zijn er nog 3.600 bedrijven met ruim 12 miljoen varkens, terwijl er daartussenin tijdens de piek 15 miljoen varkens in Nederland werden gehouden.

'De varkenshouderij liep voorop met automatisering. De ammoniakuitstoot is fors gereduceerd. En wij waren de eerste sector die, toen de geluiden over de resistentieproblematiek kwamen, uit zichzelf aan de slag ging met antibioticareductie. En over dierenwelzijn kun je allerlei discussies voeren, maar al vanaf medio jaren negentig pakt de sector dat proactief op, samen met de Dierenbescherming.

'Varkenshouders zijn echte ondernemers en de kwaliteit van dit ondernemerschap groeit nog steeds. Dat maakt de sector flexibel, innovatief en vooruitstrevend. Met een sterke uitgangspositie voor de verdere transitie naar kringlooplandbouw.'

Waarom is dat belangrijk?

'Het varken is een kringloopdier bij uitstek. En economisch gezien is de varkenssector te belangrijk om aan de kant te schuiven. Misschien gaan de dieraantallen werkendeweg in de transitie nog met 10 procent omlaag, maar daar ligt wel de grens om een sterke basis van de varkenshouderij vast te houden. De politiek krijgt ons niet van tafel. Daarvan ben ik overtuigd.

'De afhankelijkheid van politieke willekeur heb ik altijd lastig en irritant gevonden. Ik kan slecht tegen populisme. Roepen zonder onderbouwing. Regeren moet vanuit feiten, niet vanuit emotie. Vanuit de belangenbehartiging proberen we het gezicht van de maatschappij positief en proactief de goede kant op te draaien. Een eerlijk verdienmodel is daarvoor altijd het uitgangspunt.

'Eric Douma en Ingrid Janssen hebben de Coalitie Vitalisering Varkenshouderij (CoViVa) opgestart. En met het actieplan zijn samen met het ministerie van LNV de stippen op de horizon gezet voor de varkenshouderij. De sector gaat voor kringloop en circulair. De discussie over krimp van de varkenshouderij moet ophouden. Ik roep de politiek op de sector te steunen en een volgend kabinet om de varkenshouderij te faciliteren met de uitvoering van het actieplan.'

De positie van de varkenshouder in de keten loopt als een rode draad door uw werk.

'Klopt. Dat thema speelde In 1985, toen we bij het Landbouwschap algemene voorwaarden voor varkenscontracten opstelden. In de periode van het voorzitterschap van Annechien ten Have was ‘een eerlijke prijs’ een van de hoofdthema’s. CoViVa is ontstaan vanuit het feit dat de varkenshouder het ‘putje’ van de keten was. Op dit punt is de cirkel nu ook rond. De POV is gestart met het vormen van marktclusters.

'Varkenshouders zijn er zelf ook debet aan dat hun positie in de keten niet echt sterker is geworden. Ze moeten nu bereid zijn tot samenwerking. In het verleden was de bereidheid daartoe onvoldoende. Als het slecht gaat in de sector, wil iedereen wel. Maar zodra de prijzen weer beter worden, is er weer ontzettend veel terughoudendheid en ontstaat weer de houding van ‘ik kan het wel alleen'.

'Nu ligt er de uitdaging om dit om te buigen. Vanuit een coöperatieve samenwerkingsstructuur heb je een goede springplank naar een sterke positie in de keten en een eerlijk verdienmodel naar de toekomst. Als het ieder voor zich blijft, kom je niet uit de vicieuze cirkel van de varkenscyclus.'

Waarom coöperatief?

'Het huidige tijdsbestek vraagt om samenwerking. Coöperatief klinkt misschien oubollig, maar daar is de Nederlandse veehouderij wel groot mee geworden. Natuurlijk praat je over een invulling binnen de huidige tijdsgeest. Centraal staan de wil en de daadkracht om samen te werken, elkaar vast te houden en afspraken te maken.'

Met als doel: een beter verdienmodel?

'Ja. Het initiatief van de POV om marktclusters te organiseren is een eerste belangrijke stap in het versterken van de positie in de keten. Als een winkelketen aangeeft aan welke specificaties het geleverde product moet voldoen, ligt de verantwoordelijkheid daarvoor bij de varkenshouder. Via het kwaliteitssysteem KKS-Holland Varken kan dat goed worden geborgd.

'Verplichte winkelnering, zoals de verplichting fokmateriaal en voer van een bepaalde leverancier te betrekken, horen daar niet bij. Dan ga je om de varkenshouder als ondernemer heen, terwijl die juist centraal moet staan. Gezonde concurrentie wordt op die manier uitgesloten, marktprikkels demp je weg. Dat moet je niet willen.'

Geldt voor mestafzet niet hetzelfde als voor het verdienmodel: er is van alles geprobeerd, maar het kwam nooit goed van de grond?

'Vanaf de tijd dat ik bij het Landbouwschap zat, is er vanuit de varkenshouderij gewerkt aan een coöperatieve structuur om de mest beter te verdelen en te verwerken. Die gewenste sterke structuur is er helaas tot nu toe nog steeds niet gekomen. Het is nog steeds ieder voor zich, met als gevolg dat de mestafzetkosten de afgelopen decennia alleen maar zijn gestegen.

'Projecten als Mineraal Centraal, Promest, Landelijke mestbank en overschotheffing, waar ik nauw bij betrokken ben geweest, hebben geen doorbraak kunnen bewerkstelligen. We zijn in cirkeltjes blijven ronddraaien. CoViVa doet een nieuwe poging om tot een landelijk coöperatief samenwerkingsverband te komen, waarbij regionale initiatieven van bestaande boerencollectieven worden samengebracht.

'Wil je de mestafzetkosten omlaag brengen en dierlijke mest onderdeel laten worden van de kringlooplandbouw, dan moet je dat in het collectief organiseren. De stuurgroep heeft recent de eindrapportage opgeleverd. Ik verwacht daar veel van. Het draagvlak is gegroeid. De cirkel moet nu rond komen, zodat het mestprobleem definitief uit de wereld is.'

Wat wenst u voor de sector?

'Een eerlijk verdienmodel en waardering vanuit de samenleving voor het heerlijke, gezonde stukje kringloopvarkensvlees. Voor een vitale toekomst van de varkenshouderij is samenwerking belangrijk. Boer aan het roer en baas over eigen gegevens. Dit is de slogan van de Nederlandse Vakbond Varkenshouders, maar ik geloof daar heilig in. Maar dan moet je je wel organiseren.'

'Het is tijd voor 'de coöperatie 2.0'. De basis hiervoor ligt in de POV. In mijn ogen heeft geen enkele varkenshouder in Nederland een excuus om geen lid te zijn van deze geweldige club, waarvan ik met pijn in mijn hart maar met een goed gevoel afscheid neem. Het gaat de sector goed.'

Als je zoals Henk Boelrijk al veertig jaar werkzaam bent in de varkenshouderij, maak je hoogtepunten maar ook dieptepunten mee. Een aantal daarvan waarbij Boelrijk nauw betrokken was hieronder op een rij.

Varkenspest

Een maand nadat Boelrijk (rechts op de foto) in 1997 overstapte van het Landbouwschap naar LTO, brak in Nederland varkenspest uit. 'Wien van den Brink was toen voorzitter van LTO Varkenshouderij. Hij belde gerust 's nachts om 4 uur. Hij zat dan op de trekker om z'n gedachten weer op een rij te krijgen.' In die hectische tijd werkten LTO Varkenshouderij en de Nederlandse Vakbond Varkenshouders nauw samen.

Toen de problemen met varkenspest over waren, groeiden de tegenstellingen weer, geeft Boelrijk aan. 'De tijd was nog niet rijp voor samenwerking en samengaan.'

Voorlichtingsbureau Vlees

In 2005 werd het Voorlichtingsbureau Vlees opgeheven. Boelrijk noemt dat een dieptepunt in de bestuurlijke historie van de varkenshouderij. 'Varkensvlees is jaren een ondergeschoven kindje geweest. Dit product verdient het om beter onder de aandacht van de consument te worden gebracht.' Boelrijk vindt dat er weer meer moet worden geïnvesteerd in eigentijdse en slimme pr. Hij is daarom blij met de oprichting van stichting Bureau Varkensvlees en het platform The PigStory.

Productschap Vee en Vlees

Op 1 januari 2015 werden de productschappen opgeheven. Daarmee verdwenen veel instrumenten voor zelfregulering. 'Politiek gezien een heel slecht besluit', oordeelt Boelrijk. 'De sector pakte dit goed op door de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) op te richten. Eerst als uitvoerende organisatie en later ook als belangenbehartiger.'

Vorming POV

In de tijd dat het productschap wordt opgeheven, steekt 1Varkensgeluid de kop op. 'Het sterke was dat het geluid van onderop kwam door prominente LTO'ers en NVV'ers. Dat leidde volgens Boelrijk tot een historisch besluit: één sterke, zelfstandige belangenbehartiger voor de varkenshouderij.