Epidemiologe: 'Veehouderijcluster nooit enige verklaring coronaverspreiding'

Op de dagelijkse RIVM-kaarten met coronabesmettingen kleurden in korte tijd Oost-Brabant en Noord-Limburg vuurrood, precies de gebieden met veel intensieve veehouderij. Wat dacht u?

'De aanwezigheid van veel veehouderijen in een gebied kan nooit de enige verklaring zijn. Kijk hoe de corona-epidemie zich op dit moment verspreidt in de grote steden en vooral onder jongeren. Gebieden met intensieve veehouderij zijn er ook op de Veluwe en in de Achterhoek en daar zijn relatief weinig besmettingen.'

Wetenschappers van de Amerikaanse Harvard-universiteit legden dit voorjaar meteen een relatie tussen luchtkwaliteit en sterfte door corona. Hoe verklaart u dat?

'We hebben dit en andere onderzoeken uiteraard binnen ons team besproken en als wij de data-analyses kritisch beoordelen, storten ze als kaartenhuizen in elkaar.'

Laat ik de vraag omdraaien: Kunt u met zekerheid zeggen dat er géén verband is tussen de verspreiding van de corona-uitbraak of de ernst van ziekte en de aanwezigheid van intensieve veehouderij?

'Uiteindelijk zal toekomstig onderzoek op die vraag uitsluitsel moeten geven. Wat uit al onze onderzoeken blijkt, is dat de relatie tussen de luchtkwaliteit en gezondheidsklachten, zoals longinfectieziektes, heel subtiel is. Heel veel factoren spelen een rol, zoals de mate van blootstelling en de leeftijdsopbouw in een specifiek gebied. De luchtkwaliteit zou zeker invloed kunnen hebben op hoe een ziekte zich manifesteert, maar om dat helder te krijgen, is eerst gedegen onderzoek nodig.'

De luchtkwaliteit in Oost-Brabant kent u als geen ander en is het slechtst van heel Nederland, toch?

'Dat klopt en dat heeft ook heel veel oorzaken. In Brabant is naast veel intensieve veehouderij ook veel verkeer en zijn er relatief veel luchtstromen vanuit Oost-Europa en het Ruhrgebied.'

De studies Veehouderij en gezondheid omwonenden (VGO) laten bij omwonenden van veehouderijen gezondheidsnadelen én -voordelen zien. Deze nuance is ver te zoeken in het maatschappelijke debat.

'We zien inderdaad dat tegenstanders van de veehouderij resultaten uit het onderzoek pikken die voor hun eigen standpunt goed uitkomen. Maar veehouders sturen mij ook e-mails in de trant van 'ik ben nooit ziek, dus jouw onderzoek kan niet kloppen'. Dat soort berichten gooi ik meteen vrolijk in de prullenbak. Journalisten duiken soms op allerlei onderzoeken die nog niet eens door collega-wetenschappers zijn beoordeeld.'

Eind april raakten de eerste nertsen besmet met Covid-19. Onder de vlag van het Nederlands Centrum One Health heeft u in en rond stallen in Milheeze en Beek en Donk metingen gedaan. Wat is de belangrijkste conclusie?

'Nertsen zijn superbesmettelijk en het virus gaat als een lopend vuurtje door de stal. We hebben het virus bijna overal in de stal aangetroffen, al konden we niet zeggen of het virus dat we in de lucht en op stofdeeltjes aantoonden nog besmettelijk was.'

LNV wilde onder meer weten: Hoe verspreidt het virus zich via de lucht naar de omgeving?

'Niet. En dat kunnen we met een gerust hart zeggen. Waar we ook hebben gemeten in de lucht buiten een cirkel van dertig meter rondom de stal: virusdeeltjes zijn nergens aangetroffen. Het lijkt erop dat het virus zich verspreidt van medewerker op de nertsen en ook weer van nertsen op mensen die in de stallen komen. Nertsen dragen het virus ook over naar verwilderde boerderijkatten. We vonden geen aanwijzingen dat katten het virus weer verder hebben verspreid.'

Is het vanuit wetenschappelijk oogpunt het beste om alle nertsenhouderijen te ruimen?

'Dit soort brandhaarden moeten we als maatschappij niet in stand willen houden. Preventief ruimen is een ingewikkeld vraagstuk, maar een goede stoppersregeling voor nertsenhouders is volgens mij nu heel erg welkom.'

Uw volgende halte was de Vion-slachterij in Boxtel. Wat heeft u daar gedaan?

'Eigenlijk op dezelfde manier onderzoek doen naar de aanwezigheid van virusdeeltjes waar je ze maar zou kunnen verwachten: in de ventilatiesystemen, op werkbanken, bij medewerkers die uitgerust waren met een luchtmeetpomp. We hebben weinig aangetroffen en dat komt waarschijnlijk omdat door alle maatregelen die Vion en de GGD hadden genomen, de besmettingshaard al bijna gedoofd was.'

Blijft de vraag hoe in vooral de vleesverwerkende industrie corona zich zo snel kan verspreiden?

'Klopt. We willen daarom vroegtijdig potentiële besmettingshaarden monitoren, want anders rennen we steeds achter de feiten aan. We kunnen op een goedkope en eenvoudige manier met simpele stofdoekjes al luchtmonsters nemen. Daarnaast willen we niet alleen slachterijen monitoren, maar ook plekken waar arbeidsmigranten buiten werktijd zijn. Ook onderzoek naar het effect van een koele ruimte en ventilatie blijft hoog op de agenda.'