Waterkwaliteit goed in de gaten houden

Een paar feiten: het lichaamsgewicht van een koe bestaat voor 56 tot 81 procent uit vocht. Melk bestaat voor 87 procent uit water en om 1 liter melk te maken, heeft een koe zelfs 2,44 liter water nodig, blijkt uit onderzoek tussen 2018 tot 2019 van Proefboerderij Hooibeekhoeve in het Belgische Geel. Dit is natuurlijk wel afhankelijk van leeftijd, productie, lactatiestadium, temperatuur en rantsoen.

Kalveren tot 5 maanden drinken op de Hooibeekhoeve bijvoorbeeld 21,2 liter per dag. Jongvee van 5 maanden tot 1 jaar drinkt dagelijks 35,2 liter en jongvee tussen 1 en 2 jaar alweer 49,6 liter. Een melkgevende koe drinkt op de Hooibeekhoeve 98,3 liter per dag, terwijl een droogstaande koe maar 76,4 liter drinkt.

Is er te weinig water of is de kwaliteit niet goed, dan zakt de opname direct. Dit is terug te zien in de melkgift en vruchtbaarheid. De beschikbaarheid van water hangt ook af van de drinkbakken. Hangen de bakken op de goede plaats, hoeveel zijn het er, wat is het debiet en zijn ze hoog en toegankelijk genoeg voor de koeien. Let ook op lek- en zwerfstroom van apparatuur als robots of zonnepanelen. Een koe is hier gevoeliger voor dan een mens en het is dikwijls de bron van problemen met de wateropname.

Chemische kwaliteit van water

Leidingwater is in Nederland van goede kwaliteit. Maar 80 procent van de boeren werkt met bronwater en dan is het opletten geblazen. Water moet allereerst geurloos, kleurloos en helder zijn. Maar dat zegt lang niet alles. De chemische kwaliteit met gehaltes aan chemische en toxische stoffen, zoals zware metalen en pesticiden, zijn alleen te beoordelen in een laboratorium.

De biologische kwaliteit vertelt of er gisten, schimmels en bacteriën in het water zitten. Deze hebben een grote invloed op de darmgezondheid. Dikwijls zijn ze zichtbaar via aanslag of een biofilm in de leidingen of drinkbakken.

Het Belgische onderzoeksstation Inagro onderzocht tussen 2006 en 2018 alle drinkwaterstalen die binnenkwamen. Het blijkt dat vooral de geleidbaarheid een probleem is bij ondiep grondwater. Schimmels en bacteriën als enterococcen en clostridium zijn voor meer dan de helft van de analyses boven de richtwaarde bij alle waterbronnen.

Filteren of membraantechniek

Er zijn verschillende manieren om het water te behandelen. Eerste stap is filteren of membraantechniek. Bij zichtbare deeltjes wordt er gefilterd door het water langzaam door een cilindrische tank met filtermateriaal te laten lopen. Dit materiaal moet de goede korrelgrootte en dikte hebben en de doorstroomsnelheid moet kloppen voor een goed resultaat.

Voor onzichtbare deeltjes zijn er vlokmiddelen om ze er toch uit te kunnen filteren. Overtreffende trap in filtratie is omgekeerde osmose. Niet van toepassing op drinkwater voor melkvee, want het product is zo schoon als gedemineraliseerd water.

De zuurtegraad moet neutraal zijn (pH=7). Een pH tussen 6 en 9 is geschikt voor rundvee. Te zuur water geeft pensverzuring.

Ontijzeren bijna standaard

Bijna standaard uitrusting op een waterbron is een ontijzerings- en ontmanganingsinstallatie. IJzer en mangaan zitten in water in opgeloste en neergeslagen vorm. Ze geven smaakafwijkingen en rode verkleuring. Ontijzering en ontmanganing kan via beluchting (open systeem) of ionisatie (gesloten systeem). Mezutec uit Drachten verkoopt beide systemen. '80 procent kiest voor een gesloten systeem op basis van ionisatie. Naast ontijzering vindt dan ook ontkalking plaats', vertelt Mezutec-directeur Jelle Booi.

De hardheid ofwel ontkalking van water is altijd een punt van aandacht. Door zout toe te voegen is de hardheid te verlagen. De geleidbaarheid van water is afhankelijk van dat zoutgehalte. Het juiste zoutgehalte moet minder blijven dan 3.000 milligram per liter. Dit voorkomt smaakafwijkingen of zelfs zoutintoxicatie.

Afhankelijk van de hoeveelheid water die nodig is en de diepte van de bron, kost een complete installatie tussen de 6.000 en 9.000 euro. De meest luxe systemen hebben een energiebesparende frequentieregelaar, PLC-aansturing of touchscreen en zelfs een link met de smartphone. Zo is het systeem op afstand uit te lezen en worden bijvoorbeeld meldingen verzonden wanneer het zout op is.

Geen chemie bij ontsmetten

Trend van de laatste jaren is om het drinkwater te ontsmetten zonder chemische middelen. Booi: 'Wij leveren veel in Duitsland en ik weet dat bijvoorbeeld melkverwerker Arla chemische toevoegmiddelen niet meer accepteert.'

Daarvoor in de plaats wordt elektrolyse gebruikt. Door het geven van een lading aan de ionen van een bestanddeel, kunnen ze samenklitten. Ziekteverwekkers als bacteriën, algen met de bijbehorende biofilm, schimmels en gisten zijn zo filtreerbaar.

Mezutec heeft daarvoor zijn OxAqua-systeem en een ander voorbeeld is het systeem van Watter uit Assen. Het OxAqua-systeem kost 3.250 euro en is ook te krijgen als systeem waarbij geen zout nodig is, maar waarbij de elektrolyse puur loopt op bestanddelen uit het water.