Agrarische export drukt stempel op economie

De landbouwexport van 2019 wordt door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) beraamd op 94,5 miljard euro. Niet eerder exporteerde ons land voor zoveel geld aan agrarische producten. Dit record is voor twee derde toe schrijven aan betere prijzen en voor een derde aan een groter volume. Met andere woorden: er zijn meer producten tegen een betere prijs verkocht.

Landbouweconoom Cor Pierik van het CBS denkt dat meer nuancering op zijn plaats is. Zo groeide de exportwaarde van de productgroepen groenten en vlees sterk, terwijl die van suiker en suikerwerk daalde.

De geraamde landbouwexport van 94,5 miljard euro is daarnaast onder te verdelen in 68,5 miljard euro aan goederenexport van Nederlandse makelij (ook een record) en 26 miljard euro aan wederuitvoer van geïmporteerde landbouwgoederen van buitenlandse makelij.

Geïmporteerde grondstoffen

Tot Nederlandse makelij worden ook geïmporteerde grondstoffen gerekend die een belangrijke bewerking in Nederland hebben ondergaan. Nederlandse chocolade van geïmporteerde cacao behoort daartoe. 'Het exportrecord is dus niet enkel de prestatie van de Nederlandse boer', zegt Pierik.

De totale import van landbouwgoederen in Nederland wordt voor het hele jaar geraamd op 64,1 miljard euro. Dat is 3,7 procent meer dan in 2018 (61,8 miljard euro). Vanaf 2008 is de landbouwimport met bijna 54 procent iets harder gegroeid dan de landbouwexport. Duitsland, België en Frankrijk leveren de meeste producten aan. In de top 10 van toeleverende landen staan verder Brazilië, Spanje, Verenigde Staten, Verenigd Koninkrijk, Polen, Italië en Oekraïne.

Op basis van het rekensommetje van de totale import (64,1 miljard euro) minus de wederuitvoer (26 miljard euro) blijkt dat het merendeel van de geïmporteerde landbouwgoederen in de Nederlandse markt wordt geconsumeerd. Het gaat om producten met een waarde van in totaal 38,1 miljard euro.

Buitenlandse producten

Tot die importproducten die in Nederland worden genuttigd, behoren ook vlees (4 miljard euro), zuivel (4 miljard euro) en groenten (3 miljard euro) uit het buitenland. Voorbeelden van dergelijke producten zijn Argentijns rundvlees, Franse kaas, Egyptische boontjes en vergeet de avocado niet die in steeds meer recepten opduikt. 'We exporteren veel, maar eten ook graag wat van ver weg komt. De consument kiest deels voor producten uit het buitenland', constateert Pierik. 'En ja, de consument bepaalt wat er in het schap ligt.'

Op het totaal van de Nederlandse goederenhandel, van autobanden tot zeildoek, neemt de landbouwexport en -import een prominente plaats in. De landbouwexport schommelt sinds 2008 tussen 17,6 en 20 procent van het totaal. Voor 2019 wordt het landbouwexportaandeel geraamd op 18,3 procent (iets hoger dan in 2018). Voor de import bevindt dat aandeel zich tussen de 12,4 tot 15,3 procent. In 2019 is het geraamd op 13,9 procent (iets lager dan in 2018).

Per saldo exporteert Nederland meer dan het importeert. Dat levert een handelsoverschot op. Dat overschot komt in 2019 voor het eerst boven de 30 miljard euro uit (30,5 miljard). Het landbouwaandeel in het totale Nederlandse goederenhandelsoverschot is traditioneel gezien hoog. Dit wordt in 2019 geraamd op 55 procent.

Het aandeel geeft volgens Pierik aan hoe sterk de agrarische sector is gericht op export. 'Dit betekent dat het handelsoverschot 55 procent kleiner is als je de land- en tuinbouw wegdenkt uit de economie.' Uit de hoek van de linkse partijen en milieuorganisaties klinkt desondanks steeds vaker de vraag of Nederland moet produceren voor exportmarkten. Zij vinden dat dit een zware wissel trekt op het milieu.

Meerdere invalshoeken

Pierik stelt dat er meerdere invalshoeken zijn. 'Het is voor de Nederlandse economie goed. We verdienen behoorlijk aan de export van landbouwproducten. Maar het heeft ook consequenties voor het milieu. Ondanks dat de productie omhoog gaat, wordt er ook meer vooruitgang geboekt bij de milieuprestaties. Zo wordt bijvoorbeeld de uitstoot van broeikasgassen minder. De milieuprestaties per eenheid product zijn buitengewoon goed.'

Landbouwminister Carola Schouten vindt de export geen doel op zich. 'Het is wel heel goed dat het gebeurt en we zijn er heel erg goed in. We zullen ook blijven exporteren.'

Zij ziet ook vanuit haar kringloopvisie geen aanleiding om de export te beperken. '75 procent van onze export gaat naar Europa. Als we het hebben over het sluiten van de kringloop, dan kijken we vooral naar Europa. Het is niet zo dat we de kringloop per se op een zo laag mogelijk niveau moeten sluiten.'

Economische ontwikkeling

Voorzitter Joop Atsma van de Stichting Brancheorganisatie Kalversector twijfelt niet aan de kracht van de export. 'Het heeft alles te maken met de ontwikkelingen in de economie. Als mensen meer te besteden krijgen, komt er meer vlees en meer zuivel op tafel. Die ontwikkeling is gaande. Daarom denk ik dat de exportgroei gestaag zal doorgaan.'

Partijen die vinden dat de agrarische export wel wat minder kan, kunnen bij Atsma niet op bijval rekenen. 'Nederland is een exportland. Dat moeten we koesteren. Als de export verdwijnt, is er geen enkele garantie dat het boereninkomen verbetert. Dat moeten we wel voor ogen houden.'

De vraag is wat boeren en tuinders merken van deze exportontwikkelingen. Atsma stelt dat deze direct merkbaar zijn op het boerenerf. Als voorbeeld wijst hij naar de hoge prijzen voor varkensvlees en de gunstige inkomensontwikkeling voor deze ondernemers. Hij benadrukt ook dat de keten in deze exportontwikkeling belangrijk is. 'De producent en de handel kunnen niet zonder elkaar.'

Verbeterpunten

Schouten denkt dat er nog verbeterpunten zijn. 'Ik ben pas echt tevreden als de boeren en tuinders het zelf ook direct merken in hun portemonnee.'

Daar gaat de minister aan werken. 'We zijn bezig met een wetsvoorstel om de marktmacht van boeren en tuinders te vergroten. In dit wetsvoorstel komt te staan welke mogelijkheden zij hebben om gezamenlijk meer marktmacht te bereiken binnen de mogelijkheden van Europa en de Autoriteit Consument & Markt. Daarbij heb ik laatstgenoemde opdracht gegeven de margeverdeling in de keten op een rij te zetten.'

Landbouwmachines

De Nederlandse export van landbouwgerelateerde goederen, zoals landbouwmachines en meststoffen, is eveneens toegenomen. De exportwaarde van landbouwgerelateerde goederen steeg in 2019 met ruim 8 procent naar een record van 9,9 miljard euro. Ook in deze sector is Duitsland de belangrijkste handelspartner voor Nederland.

De som van de export van landbouw- en landbouwgerelateerde goederen komt in 2019 voor het eerst boven de 100 miljard euro uit, op 104,4 miljard euro.