Nog geen Vlaams en Duits stikstofprotest

De paniek over stikstofdepositie die waardevolle natuur bedreigt is in België minder groot dan in Nederland. Maar boeren worden wel steeds meer onder druk gezet om de stikstofuitstoot te verminderen.

'Ook in Vlaanderen ondervinden veehouderijen beperkingen in hun ontwikkeling door Natura 2000. Ze moeten extra ammoniakreducties moet realiseren. En het vergunningenbeleid is aangescherpt ', stelt Bart Beliën vast. Hij is juridisch adviseur van de Belgische Boerenbond.

Het algemene voorschrift is nu dat boeren bij elke vergunningplichtige activiteit moeten aantonen dat hun project niet in conflict is met Europese natuurdoelen. In België geldt een drempelwaarde van 3 tot 5 procent van de Kritische Depositiewaarde. Dat komt neer op ongeveer 12 mol per hectare per jaar. Wie daaronder blijft, komt in aanmerking voor een vergunning.

'Passende beoordeling'

Maar blijkt uit de zogenoemde voortoets dat er mogelijk een te grote negatieve impact is op Natura 2000-gebieden, dan volgt een 'passende beoordeling'. Beide beoordelingen richten zich op de gevolgen voor de beschermde habitats en soorten in Europees beschermde natuur.

Om zowel de natuurdoelen te kunnen realiseren als de ondernemers een toekomst te kunnen geven, is ook in Vlaanderen een Programmatische Aanpak Stikstof in het leven geroepen. Dat leidt voor een kleine groep al tot forse beperkingen.

Veehouderijen in Vlaanderen zijn nu ingedeeld in drie klassen. Klasse 1 zijn bedrijven waarvan de activiteiten geen betekenisvolle impact hebben op Natura 2000-gebieden. Klasse 2 heeft een kleine tot grote impact en klasse 3 een zeer grote impact.

Onmogelijke positie

Die laatste groep, zo'n tweehonderd bedrijven, komt in een onmogelijke positie. Deze ondernemers mogen onder de huidige vergunning doorgaan, maar nieuwe of aangepaste vergunningen worden niet meer verstrekt. Daardoor is bedrijfsontwikkeling niet mogelijk. De Vlaamse overheid wil geld beschikbaar stellen voor uitkoop of sanering.

Ongeveer 1.200 veehouderijen behoren tot klasse 2. Hernieuwing van vergunning voor de gebruikelijke periode van twintig jaar wordt heel lastig. En uitbreiding mag alleen als de ammoniakuitstoot sterk wordt gereduceerd. Daar staat tegenover dat de ongeveer 21.000 veehouders uit klasse 1 zich wel verder kunnen ontwikkelen. Hun belangrijkste beperking is dat ze door een uitbreiding niet naar een hogere klasse mogen verschuiven.

Beliën wijst erop dat de impact van het Europese natuurbeleid groter is dan alleen de stikstofproblematiek. 'Zo moet in Vlaanderen nog heel wat landbouwgrond omgezet worden naar natuur.' De nieuwe Vlaamse deelregering gaat daar de komende jaren werk van maken. Het regeerakkoord meldt dat er in vijf jaar 20.000 hectare natuur bij komt en 10.000 hectare bos. Ingezet op 'Vlaamse natuur' met klimaatbossen, 'Vlaamse parken' en groenblauwe netwerken.

Krimp veehouderij

Net als in Nederland klinken er geluiden dat de veehouderij flink zal moeten krimpen. Zo stelde Greenpeace België voor om de vleesproductie met 83 procent te verkleinen. Wetenschappers menen dat daarmee de nationale stikstofuitstoot met de helft vermindert. Als de veehouderij op de huidige voet doorgaat, is dat maximaal 10 procent.

Greenpeace pleit daarom voor een ambitieus scenario met een volledig biologische landbouw en een verbod op de import van veevoer. Zo'n scenario is politiek onhaalbaar, maar het beïnvloedt wel de publieke discussie.

De stikstofdepositie op natuurgebieden is niet een kwestie die de Duitse boeren het meest bezighoudt. Andere problemen rond biodiversiteit en grondwaterkwaliteit zorgen wel voor veel onvrede onder de boeren, zegt milieuspecialist Gerolf Bücheler van het Deutscher Bauernverband (DBV).

Trage implementatie Natura 2000

De implementatie van Natura 2000 gaat in Duitsland wat trager dan in Nederland. De uitvoering is gedelegeerd aan de deelstaten en die tonen niet allemaal eenzelfde enthousiasme in het omzetten van de Europese richtlijnen.

Bücheler legt uit dat deelstaten met een meer conservatieve regering tot nu toe minder vlot zijn dan die waar een coalitie van sociaal-democraten en groenen aan de macht is. Daar wordt ook ruimer gebruikgemaakt van de mogelijkheid om extra maatregelen toe te voegen aan landelijk opgelegde milieumaatregelen.

Verschillen doen zich zeker voor in de manier waarop met vergunningverlening rond Natura 2000-gebieden wordt omgegaan, vult Büchelers collega Sonja Friedemann aan. 'Deelstaatregeringen bewaken de vergunningverlening door plaatselijke en regionale overheden. Zij geven ook aan hoe de beoordeling moet worden toegepast. Sommige houden zich daarbij niet aan de richtlijnen die Berlijn heeft vastgesteld, maar hebben de voorwaarden aangescherpt.' Dat laatste is onder meer het geval in Noordrijn-Westfalen.

Alle nieuwbouw verboden

Algemeen geldt in Duitsland dat in Natura 2000-gebieden alle nieuwbouw verboden is. 'Rond die gebieden moet de ondernemer aantonen dat bouwplannen geen schade aanrichten. Dat kost behoorlijk wat geld, want meestal is een deskundige nodig die de effecten op het Natura 2000-gebied onderzoekt', legt Friedemann uit.

In Duitsland geldt een vrijstelling als de extra depositie onder de 7 mol blijft. In sommige deelstaten is dat zelfs nog hoger. Desondanks concludeert de DBV-specialist dat de uitbreiding van veehouderijen rond Natura 2000 geregeld niet meer mogelijk is, wegens het niet voldoen aan de stikstofeisen. 'Een groot deel van de Natura 2000-gebieden geldt als stikstofgevoelig.'

Net als in Nederland verzetten natuurorganisaties zich geregeld tegen vergunningen die aan boeren zijn verleend. 'Meestal met de motivatie dat de stikstofdepositie in de beschermde gebieden al te hoog is, of dat het aangeleverde onderzoek niet aan de eisen voldoet', stelt Friedemann.

Onrust over Aktieprogramma Insectenbescherming

Voor beschermde plant- en diersoorten moeten geregeld nog extra effectrapportages worden uitgevoerd, vult Bücheler aan. Hij wijst in dat verband op de grote onrust over het Aktieprogramma Insectenbescherming van milieuminister Svenja Schulze (SPD). Dat moet de terugloop van het insectenbestand stoppen en zo mogelijk leiden tot een herstel van bedreigde soorten.

In alle Natura 2000-gebieden wil Schulze het gebruik van herbiciden en insecticiden radicaal verbieden. Bovendien mogen deelstaten het verbod ook elders toepassen, bijvoorbeeld in vogelbeschermingsgebieden. In totaal kan gewasbescherming op meer dan 2 miljoen hectare landbouwgrond onmogelijk worden.

Bücheler noemt tenslotte de aanscherping van de mestregels. Duitsland wordt daartoe gedwongen door de Europese Commissie, omdat het nitraatgehalte in het grondwater onvoldoende onder de norm van 50 milligram per liter blijft. In sommige gebieden worden de bemestingsnormen nu met 20 procent verlaagd. Boeren gingen al met hun trekkers de straat op, maar de Duitse regering zet de plannen door vanwege de dreiging van Brusselse strafmaatregelen.