Taalwetenschapper onderzoekt taal van koeien

Leonie Cornips is bijzonder hoogleraar taalcultuur in Limburg aan de Universiteit Maastricht en als taalonderzoeker verbonden aan het Meertens Instituut voor onderzoek en documentatie van de Nederlandse taal en cultuur in Amsterdam. Ze doet onder meer onderzoek naar de taal van koeien.

Ik begrijp wel dat sommige boeren mijn onderzoek een beetje gek vinden

Leonie Cornips, bijzonder hoogleraar taalcultuur in Limburg Universiteit Maastricht

Wat was voor u de aanleiding om u op de taal van koeien te storten?

'Als wetenschapper en privépersoon maak ik me ernstig zorgen over de wijze waarop wij mensen denken dat alles maakbaar is en hoe we daardoor met dieren omgaan. Wij denken dat we boven de dieren staan en speciaal en uniek zijn. Dat verhindert dat we nieuwe kennis over dieren vergaren.

'Als onderzoeker wil ik meer inzicht krijgen in interesses van dieren. Zijn die hetzelfde als bij mensen? Het is daartoe noodzakelijk om anders naar dieren te kijken.'

Hoe pakt u uw onderzoek aan?

'Omdat ik al twintig jaar op een boerderijcamping sta in de zomer, heb ik ervaren dat koeien interessante dieren zijn. Mooi ook, met prachtige ogen. Ik kijk als wetenschapper heel anders naar ze dan de boer. Koeien zijn allemaal verschillend. Er zijn geen twee dezelfde.

'De keuze van mijn onderzoek viel mede op koeien, omdat ik erachter kwam dat we, ondanks dat we al zo lang samenwonen met koeien, eigenlijk maar weinig van ze weten. Wel als melk- en vleesproducent, maar we weten niets over hun sociale vaardigheden, terwijl ze die wel hebben. Het zijn kuddedieren, sociaal vaardig, maar hebben ook een individuele persoonlijkheid, zo blijkt uit de literatuur. Als je koeien nieuwe dingen leert, vertonen ze positieve emoties. Daaruit mag je afleiden dat ze ook een zekere intelligentie hebben.'

U kijkt ook hoe koeien op de boer reageren.

'In het begin wist ik niet wat ik moest doen. Je kijkt wat koeien doen en gaat uit van je gevoel en wat je daarbij verwondert. Ik maak filmpjes en geluidsopnames en confronteer mezelf met hoe koeien zich gedragen en interpreteer dan wat ze doen.'

Hoe gaat het onderzoek tot nu toe?

'Ik zit op de goede weg, weet ik, door met anderen over mijn onderzoek te praten en lezingen te geven en te zien hoe het onderzoek valt.

'Ik heb ook mijn eerste wetenschappelijke artikel hierover geschreven. Nog niet zozeer over koeien, maar wel over waarom we überhaupt naar dieren zouden moeten kijken in de taalwetenschap.

'We definiëren als mensen wat taal is op basis van het geluid dat we voortbrengen. Maar je kunt bij taal ook denken aan lichaamshouding of hoe iemand kijkt. Deze zaken kun je in elke taal bestuderen en dus ook in de dierentaal.

'Eigenlijk is elke taal gedefinieerd als mensentaal. Maar is het wel terecht om een grens te trekken tussen mensentaal en dierentaal, omdat dieren niet precies op dezelfde manier communiceren als wij? Al communiceren ook zij wel degelijk met elkaar en hun omgeving door geluid te maken, een kleur aan te nemen of te ruiken aan elkaar. Doen wij dat als mensen eigenlijk ook niet? Als je iemand niet lekker vindt ruiken, dan neem je toch ook wat meer afstand?'

Is er veel verschil tussen de communicatie van mens en dier?

'Filosoof Eva Meijer heeft een boekje over dierentalen geschreven waarin ze aangeeft dat er niet zo veel verschil is de tussen communicatie van mens en dier. Neem het woordje 'niet'. In gesproken taal wordt 'niet' gebruikt als je iets niet wilt, maar dat is mensentaal. Als een koe met jou bijvoorbeeld geen kennis wil maken en terugdeinst als je op haar toeloopt, kun je die beweging als een 'niet' opvatten. Maar als die koe bijvoorbeeld nabij een camping staat, is ze meer aan mensen gewend, evenals een kalf dat gewend is door mensen geknuffeld te worden.'

U hebt verschillende melkveestallen bezocht. Wat is u opgevallen?

'Ik heb grote stallen bezocht, waar de koeien door robots worden gemolken en daar zelfstandig naartoe lopen, en kleine stallen, waar de koeien vaststaan en met een kleinere machine van hun melk worden verlost. Die koeien reageren anders.

'Koeien zijn stille dieren, maar ik heb al gezien dat als een koe apart wordt gezet om haar hoeven te kappen, ze dan voortdurend loeit naar de koeien in de andere stal. Ook dat is communicatie. Zij laat dan weten dat zij zich op dat moment alleen voelt.

'Koeien gedragen zich ook allemaal hetzelfde als ze samen eten in de stal. Ook dat is communicatie, het kuddegevoel uitstralen van samen eten.

'Het zijn nog maar de eerste observaties. Er is nog veel veldwerk te doen. Maar feit is dat je in de communicatie met koeien dus op meer zaken kunt letten dan op alleen boegeroep. Ook via lichaamsbeweging en gedrag communiceren koeien, of door wel of juist geen boegeroep.'

Wat voor rol spelen boeren bij uw onderzoek?

'Zij horen wanneer er iets aan de hand is. Of een koe tochtig is, moet bevallen, ongeduldig is of dat iets anders niet in orde is. Dan klinkt een koe telkens anders.

'Daar wil ik mee verder, maar boeren hebben liever niet dat ik lang in de stallen ben. Acties van dierenactivisten zorgen voor gespannen verhoudingen. Daar maak ik me wel zorgen over. Het is een kwestie van vertrouwen. Ik zou meer contact willen met de boeren, maar ik begrijp ook wel dat ze mijn onderzoek een beetje gek vinden.'