Lokale economie 't Zand kan niet zonder Polen

Achtergrond Algemeen Bert Hartman 18 jan 2019 om 09:51uur

Zo'n vierhonderdduizend arbeidsmigranten uit Oost-, Midden- en Zuid-Europa werken in Nederland, blijkt uit cijfers van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De verwachting is dat de vraag naar tijdelijke woonruimte voor deze groep de komende jaren blijft. Zo ook in het dorp 't Zand in de gemeente Schagen. Hier werken diverse partijen aan oplossingen voor de tijdelijke huisvesting van arbeidsmigranten, met name in de tuinbouw.

Lokale+economie+%27t+Zand+kan+niet+zonder+Polen

Het rijk stimuleert gemeenten, verhuurders en werkgevers om goede en betaalbare (tijdelijke) woonruimte voor EU-arbeidsmigranten te creëren. Maar in de praktijk blijkt deze theorie weerbarstig.

Gemeenten zitten veelal in een spagaat. Aan de ene kant is er het economische belang, aan de andere kant een nijpend tekort aan woonruimte. En dat terwijl de agrarische sector, met name de tuinbouw, afhankelijk is van de inzet van arbeidsmigranten.

Leliekwekers

Zo blijkt ook op een zonnige winterochtend in 't Zand. Op het land worden de pasgeplante bollen zorgvuldig toegedekt met een dikke laag stro. In de schuren van diverse leliekwekers aan de Bosweg wordt hard gewerkt aan de verwerking van geoogste bollen.

In onze Spar staan nu Poolse penssoep en varkensschenkel

Age Nielsen, Spar-supermarkt 't Zand

Zo'n beetje alle medewerkers aan de sorteerbanden komen uit Polen, hoewel er sinds de opleving van de Poolse economie ook steeds vaker Roemenen, Hongaren en Slowaken naar Nederland trekken.

Huisvesting

Gebrek aan huisvesting voor arbeidsmigranten remt de ontwikkeling van de agrarische sector in de Noord-Hollandse gemeenten boven Alkmaar, was de conclusie tijdens een drukbezochte informatiebijeenkomst van KAVB, LTO en CNB in september.

Heldere en uniforme regels zijn nodig voor het afgeven van vergunningen voor het inrichten van woonruimte op erven en in bedrijfsgebouwen. Nog te vaak werden ondernemers of andere initiatiefnemers van het kastje naar de muur gestuurd, zo was de ervaring.

'Meer spreiding van tijdelijke huisvesting is beter'

De tijdelijke huisvesting van seizoenarbeiders is voor bollentelers Rutger van Klink en Martijn van den Berg in 't Zand al jaren een groot vraagstuk. Inmiddels hebben beide ondernemers zelf voor een oplossing gezorgd, door de huisvesting in eigen hand te nemen. De eerste op het eigen bedrijf, de tweede rechtstreeks bij een collega. 'Het is een geruststellend idee dat we daar nu niet elk jaar weer kopzorgen over hebben', stelt Van den Berg. Van Klink moet in de grootste arbeidspieken nog steeds op zoek naar tijdelijke woonruimte buiten het eigen erf. 'We hebben nu twaalf wooneenheden gebouwd in de eigen schuur en willen dat nog iets verder uitbreiden. Maar volledig zelfvoorzienend worden we niet, omdat die appartementen over een heel jaar gerekend toch te lang leegstaan.' Van den Berg is gespecialiseerd in lelies, zijn collega heeft ook tulpen. 'Daardoor hebben we meer seizoenwerk', vertelt Van Klink. De huisvesting op het eigen erf bevalt prima. 'We zijn hier drie jaar geleden mee begonnen en hadden het waarschijnlijk iets groter aangepakt, als we vooraf hadden geweten hoe het zou lopen. Veel van onze medewerkers komen hier elk jaar terug. Ze vinden het prettig om zo dicht op het werk te zitten. Dat scheelt hun veel tijd.' Inmiddels is het maximum aan tijdelijke huisvesting aan de Bosweg wel zo'n beetje bereikt, vinden beide ondernemers. Van den Berg: 'Meer spreiding is beter. Doordat de regels niet altijd even doorzichtig zijn en procedures lang kunnen duren, mikken ondernemers vaak op plekken waar al eens eerder groen licht is gegeven.' Van Klink: 'Een deel werkt niet eens in de agrarische sector, maar in de haven of de groenteverwerking. Op zich heb ik daar niets op tegen. Ook dat werk moet worden gedaan, alleen is het gevolg wel dat het zwaartepunt op enkele agrarische locaties in de gemeente komt te liggen. Dat zou anders moeten.'

Bezwaren

De provincie ziet het liefst dat er, met name in de dorpskernen, tijdelijke huisvesting wordt gezocht of ingericht. Dit levert vaak veel praktische bezwaren op van omwonenden. In Schagen zorgde een voorgenomen verbouwing van een voormalig architectenkantoor tot een Polenhotel voor een slepende bezwarenprocedure. Volgens het gemeentebestuur bijna een ondoenlijke zaak.

Daarnaast zitten er volgens directbetrokkenen grote voordelen aan huisvesting in de buurt van de werkplek. Minder verkeersbewegingen, minder overlast voor omwonenden en beter toezicht van ondernemers op hun tijdelijke personeel. Onlangs lanceerde gemeente Schagen een plan om de ruimte van vrijkomende agrarische bebouwing beschikbaar te stellen voor de huisvesting van arbeidsmigranten.

Te veel op één plek

Uitgerekend LTO Noord tekende bezwaar aan tegen het ontbreken van een maximumlimiet voor het aantal eenheden per plek. Hoewel de tuinbouw dringend extra huisvesting nodig heeft, moet worden voorkomen dat er overlast ontstaat, doordat er te veel mensen op één plek verblijven. Zoiets straalt af op de hele sector.

Leefruimte van Poolse arbeidsmigranten. © Bert Hartman

Onlangs is de Schager raad akkoord gegaan met een verhoging van het maximum van veertig naar zestig bedden. Een welkome uitbreiding, die volgens uitzendbureaus niet volstaat om het grote tekort adequaat te kunnen opvangen. Sommige bureaus huren een specialist in om nieuwe woonruimte te vinden en het bijbehorende vergunningentraject te begeleiden.

Vooroordelen

Overigens valt de overlast met arbeidsmigranten volgens het gemeentebestuur tegenwoordig mee, hoewel uit reacties op vergunningaanvragen blijkt dat er nog veel vooroordelen leven. De gemeente, maar ook ondernemers in de regio, wijten dat grotendeels aan de eerste lichting werknemers die destijds vaak voor overlast zorgde, veelal veroorzaakt door overmatig drankgebruik.

Inmiddels is er een grote groep seizoenarbeiders actief, die elk jaar terugkeren naar dezelfde bedrijven. 'Zij komen hier om in een relatief korte periode geld te verdienen voor thuis', vertelt een kweker. 'In die periode willen ze vooral hard werken en uren draaien. Vaak zijn ze wat ouder. Eigenlijk hebben we er geen omkijken naar.'

Beheerders

Ook de uitzendbureaus doen extra inspanningen om problemen te voorkomen of in de kiem te smoren. Ze stellen beheerders aan op de grotere woonlocaties, die vaak wekelijks door iemand van kantoor worden nagelopen.

'Contact met gemeente is goed'

Mondial Uitzend aan de Bosweg in 't Zand is ooit ontstaan uit een leliekwekerij en exportbedrijf. Om het seizoenwerk gedaan te krijgen, zocht moeder Nanda van Diepen eind jaren negentig haar heil bij Duitse Polen. Toen dat lukte, vroegen collega's om assistentie. 'Zo is het uitzendbureau geboren', vertelt Koen van Diepen (links op de foto), die het bedrijf tegenwoordig runt met zijn broers Ard en Dick (rechts op de foto). De bollenteelt en -handel zijn inmiddels afgestoten en het bedrijf is gespecialiseerd in het leveren van uitzendkrachten in de regio, van wie meer dan de helft in de agrarische sector. Aanvankelijk werden de medewerkers in caravans ondergebracht, maar de eisen zijn sterk verhoogd. 'Op zich alleen maar goed natuurlijk, hoewel de overheid door de regelgeving in het begin weinig mogelijkheden bood om het beter te organiseren. Gelukkig is er nu het inzicht dat er echt iets moet gebeuren', zegt Van Diepen. 'Het contact met gemeente Schagen is goed. Er wordt actief meegedacht over oplossingen. En er is meer duidelijkheid. Liever strenge regels, waarbij we tenminste weten waar we aan toe zijn. Daar kunnen we op verder bouwen.'

Ook het onderhoud van en om de woonruimte wordt veelal in eigen beheer gedaan, om eventuele verloedering te voorkomen. 'Die nettere omgeving zorgt er ook voor dat de medewerkers zich prettiger voelen en dus beter functioneren. Zo snijdt het mes aan twee kanten.'

Koen en Ard van Diepen van Mondial Uitzend in 't Zand. © Bert Hartman

Poolse producten

Winkelier Age Nielsen ervaart dat ook zo in het dorp. In zijn Spar-supermarkt in 't Zand heeft hij 10 meter stelling ingericht met louter Poolse producten.

'Afhankelijk van de teeltseizoenen komen er best veel klanten. In de winter voor de lelies en in de zomer vooral voor het bollen pellen', vertelt de middenstander, die door die klandizie zelf ook wat meer inzicht heeft gekregen in de werkwijze in de tuinbouw.

Maaltijden

Enkele jaren geleden verzorgde Nielsen ook nog maaltijden voor diverse uitzendbureaus. 'Die boden toen een soort all-inclusive pakket aan voor de mensen die hier kwamen werken. Een cateraar in de buurt kookte de gerechten en wij bezorgden die. Vanwege de regelgeving mocht die vorm van kost en inwoning niet meer en zijn we ermee gestopt.'

Van extra overlast is volgens de winkelier niet of nauwelijks sprake. 'Een winkeldiefstal komt weleens voor, maar dat gebeurt ook bij de lokale bevolking. We seinen altijd de politie in en hebben goed contact met de uitzendbureaus die we gelijk ook inlichten. Die treffen dan hun maatregelen', vertelt hij.

Extra klanten

'Over het algemeen hebben we er gewoon een groep goede klanten bij, die behalve de typisch Poolse producten als penssoep en varkensschenkel, ook de gewone reguliere producten kopen.'

Daarmee onderschrijft Nielsen het economisch belang van de arbeidsmigranten voor de regio. 'Niet alleen voor onze winkel, maar vooral natuurlijk voor de kwekers. De lokale economie kan niet meer zonder de Polen.'

Burger wil arbeidsmigrant liever niet als buurman

Onderzoek heeft uitgewezen dat er in gemeente Schagen ruim 1.500 arbeidsmigranten werken. 'Van hen hebben zeshonderd een bed dat wij hebben vergund. Dat kan een migrantenhotel zijn of bij een boerenbedrijf', vertelt wethouder ruimte en economie Jelle Beemsterboer (CDA). 'De rest is onduidelijk. Ze overnachten dus op plekken die daar waarschijnlijk niet voor zijn bedoeld.' Overnachting op recreatieparken is verboden. 'Daar handhaven we op. Dat moet ook. We willen geen permanente bewoning, omdat dit conflicteert met de toeristen die hier komen. Het kan 's avonds leiden tot klachten over een barbecue door mensen die de volgende dag moeten werken of vakantiegangers die lekker willen uitslapen, terwijl er al vroeg allerlei busjes over het park naar het werk rijden.' Huisvesting kan ook plaatsvinden op een zolderkamer of met te veel mensen in een woning, wat leidt tot overlast. Nog los van de veiligheid, stelt Beemsterboer. 'Daarom willen we als gemeente in kaart te brengen: waar zitten de seizoenwerkers, staan ze ingeschreven bij de gemeente en is het veilig?' Schagen is hard op zoek naar grote locaties om arbeidsmigranten te huisvesten. Dat geeft elke keer commotie. 'De meeste inwoners beseffen dat er iets moet gebeuren. Vaak is er groot respect voor het harde werken van de arbeidsmigranten, die een goede woonplek verdienen. Maar liever niet naast het eigen huis. De grap is wel dat als ze er eenmaal zitten, we geregeld de vraag krijgen: wanneer komen ze nou? Het kan zomaar zijn dat ze er dan al een half jaar zitten.' De stille krachten van het lokale bedrijfsleven, noemt Beemsterboer de arbeidsmigranten. 'De hele economie draait erop. Veel bedrijven kunnen niet zonder. Nederlanders willen dat werk niet doen. Meer dan de helft werkt in de agrarische sector, maar ook in de industrie en de bouw zijn arbeidsmigranten onmisbaar. Daarom staat dit punt hoog op onze agenda.'