Hoofdpunten landbouwvisie per sector

In een stelsel van kringlooplandbouw gebruiken akkerbouw, veehouderij en tuinbouw in de eerste plaats grondstoffen uit elkaars ketens en reststromen uit de voedingsmiddelenindustrie en voedingsketens. Die circulaire ketens kunnen binnen een bedrijf, een regio, Nederland of grensoverschrijdend zijn. Het motto is: lokaal wat kan, regionaal of internationaal wat moet.

• Lees ook: Schouten: 'Denk na over je eigen bedrijfsproces'

Resten uit de agrarische sector en de voedselketen (gewasresten, voedselresten, procesafval, mest, compost) worden opnieuw benut of verwerkt tot nieuwe (hulp)producten. Kringloopbedrijven verbruiken zo min mogelijk energie en gebruiken zo veel mogelijk hernieuwbare energie.

Bodem

Bij het bodembeheer wordt toegewerkt naar het toepassen van bewerkte dierlijke mest en steeds minder kunstmest. Akkerland en weilanden krijgen hoogwaardige organische mest op basis van gewasresten of dierlijke mest.

• Lees ook: Schouten wil naar kringlooplandbouw in 2030

De bodem vormt de basis van kringlooplandbouw. Bodembeheer is een zaak van wederkerigheid: de mens onttrekt mineralen en water aan de bodem voor productie en voedt de bodem met organisch materiaal, water en voedingsstoffen om de groeikracht te behouden.

Veehouderij

De veehouderij levert in de kringloopbenadering een belangrijke bijdrage aan efficiënt grondstoffengebruik. De inzet van het kabinet voor de periode tot 2030 is de nutriëntenkringlopen in de veevoeding te verkleinen en op het laagst mogelijke niveau te sluiten.

Vee wordt in de eerste plaats gevoed met gras, voedergewassen of gewasresten van het eigen bedrijf of uit de directe omgeving en resten uit de voedingsindustrie. De grondgebondenheid wordt weer sterker en de ondernemer kan beter rekening houden met de cultuurhistorische waarden van het landschap.

In de genoemde periode vindt een omslag plaats waardoor veehouders steeds meer voer gebruiken dat zij zelf hebben geteeld of hebben aangekocht van bij voorkeur lokale of regionale producenten. Ook benutten zij in het veevoer steeds meer rest- en bijproducten uit de humane voedingsindustrie.

• Lees ook: LTO: Minister Schouten heeft goede koers te pakken

De omslag naar kringlooplandbouw en verduurzaming vergt veel van het aanpassingsvermogen van deze sector, maar er is op een aantal plaatsen ook al ervaring mee opgedaan. Verschillende koploperbedrijven in de varkens- en pluimveehouderij hebben de sprong naar verduurzaming op grotere schaal al gemaakt. Zij hebben daarin samen met ketenpartijen een verdienmodel ontwikkeld.

Bij verdere verduurzaming van de veehouderij past ook de overgang naar integraal duurzame en emissiearme stal- en houderijsystemen. De huisvesting van dieren biedt ruimte aan natuurlijke gedrag en wordt gecombineerd met goede zorg vanuit specifieke behoeften. Voor melkveehouderij blijft de koe in de wei het uitgangspunt.

Plantaardige teelten

Voor teelten betekent kringlooplandbouw dat steeds nauwkeuriger geteeld wordt naar draagkracht van de bodem en met uitgekiende bouwplannen, bemesting op maat en preventie van ziekten, plagen en onkruiden. Precisielandbouw met behulp van moderne veredeling, sensortechnologie en robotica gaat hierbij helpen.

Daar waar gewasbeschermingsmiddelen worden gebruikt, is dit conform de principes van geïntegreerde gewasbescherming nagenoeg zonder emissies naar het milieu en zonder residuen. Veredeling, preventie, goed bodem- en waterbeheer, inzet van biologische plaagbestrijders en inzet van laagrisicomiddelen maken onderdeel uit van een geïntegreerde aanpak.

Onkruidbestrijding gebeurt in principe met mechanische of ecologische technieken. Inzet van chemische middelen geldt als laatste (precisie)ingreep.

Glastuinbouw

De Nederlandse glastuinbouw heeft al veel kenmerken van een circulair systeem waarbij nog verdergaande stappen kunnen worden gezet in onder meer het verbeteren van waterkwaliteit en duurzame energievoorziening.

In een circulaire kas worden zo efficiënt mogelijk voedselgewassen en sierproducten geteeld zonder emissies naar bodem, water en lucht, wordt zo min mogelijk water gebruikt en wordt zo veel mogelijk klimaatneutraal geproduceerd. Er wordt gebruik gemaakt van aardwarmte en restwarmte uit andere sectoren. CO2 (meststof voor planten) wordt uit de lucht gehaald of afgevangen door industrie en hergebruikt in de kas.

Nauwe samenwerking in de ketens en regio's (greenports), de mogelijkheid om in gesloten systemen dichtbij de consument te produceren en een groot innovatief vermogen vormen een goede basis om maatschappelijke uitdagingen het hoofd te kunnen bieden.

Landbouw en natuur

In de context van deze visie over kringlooplandbouw legt Schouten de nadruk op de verbinding van landbouw en natuur. De aandacht voor de relatie tussen landbouw en natuur blijft onverminderd urgent, want juist daar is voor de biodiversiteit de meeste winst te behalen.

De biodiversiteit in natuurgebieden lijkt zich de laatste jaren voorzichtig te herstellen. De grootste opgave om te komen tot een gezond ecologisch systeem in Nederland ligt in het agrarisch gebied.

De kringloopbenadering en het streven naar minimale emissies van schadelijke stoffen naar de omgeving zijn cruciaal voor een betere verbinding van landbouw en natuur. Andersom is de natuur van cruciaal belang voor het streven naar een kringlooplandbouw. Bovenop alle inspanningen voor de bescherming van natuurgebieden heeft de landbouw de sleutel in handen voor verdere verbetering van de natuurwaarden.

De kabinetsinzet is dat in 2030 de natuur in de natuurgebieden, op de landbouwgronden en in wateren rijker en veelzijdiger is. De landbouw benut biodiversiteit voor bijvoorbeeld bestuiving, bodemvruchtbaarheid en ziekte- en plaagwering en creëert tegelijk leefgebied voor allerlei soorten dieren.

Natuurinclusief

Een werkwijze die goed aansluit bij het kringloopwerken is natuurinclusieve landbouw. Bij zowel natuurinclusieve als kringlooplandbouw staat het streven naar een zorgvuldig gebruik van natuurlijke hulpbronnen, het duurzaam beheren van de bodem en het minimaliseren van emissies centraal.

Er gebeurt op het vlak van natuurinclusieve landbouw al veel in de vorm van initiatieven en experimenten. Die passen goed bij inzet van het kabinet om de landbouw natuurinclusiever te laten worden.

Zo is in het regeerakkoord afgesproken dat met boeren in de directe omgeving van Natura 2000-gebieden bekeken wordt of agrarisch natuurbeheer een bijdrage kan leveren aan minder intensief landgebruik en daarmee aan de klimaatopgave en natuurherstel.

Het kabinet gaat betrokken partijen hiervoor compenseren en benut daarbij de mogelijkheden van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Daarnaast valt te denken aan het stimuleren van functionele agrobiodiversiteit, agrarisch natuurbeheer, biologische landbouw, zorg voor akkerranden en voor landschapselementen en vormen van landbouw die combinaties zoeken met bomen en meerjarige gewassen (agroforestry).

Regionale schaal

De kringloop in de samenhangende veehouderij, akkerbouw en tuinbouw zal vaak niet beperkt blijven tot een bedrijf maar zich uitstrekken tot meerdere bedrijven in een grote of kleine regio. De ondernemers kunnen daar zelf vorm aan geven.

Een veehouder kan met collega-akkerbouwers in zijn regio samenwerken door afspraken te maken over het produceren van voer voor het vee in hun regio en over de productie van een goede kwaliteit organische mest. Op deze manier kunnen boeren gezamenlijk hun plan trekken en bereiken zij dat de kringloop van voedingsstoffen korter wordt.

Samenwerking op regionale schaal kan ook breder worden opgezet. Een regionaal samenwerkingsverband kan in overleg gaan met gemeenten, waterschappen, natuurbeheerders, toeleveranciers en de detailhandel.

Regionale initiatieven kunnen worden gekoppeld aan middelen uit de enveloppes uit het regeerakkoord en middelen in het kader van het Interbestuurlijk Programma, thema Vitaal Platteland. Met de Regioportefeuille speelt het kabinet in op deze beweging. Zo kunnen initiatieven voor kringlooplandbouw ontstaan die een voorbeeld kunnen zijn voor andere regio's.

Verdienmodellen

Het kabinet vertrouwt op de kracht van de samenleving om de omslag naar kringlooplandbouw te maken. Boeren en tuinders kunnen nieuwe verdienmodellen niet alleen tot stand laten komen en zij zijn ook niet de enigen die daar belang bij hebben. Het is aan de hele keten, de overheid en aan de consument om dit mogelijk te maken.

Ook het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) kan een krachtig instrument zijn om de beoogde veranderingen in Nederland te versterken en te versnellen. De inzet van het kabinet in de onderhandelingen over het nieuwe GLB is gericht op het belonen van maatschappelijke diensten, waaronder zorg voor natuur en beheer van natuurlijke hulpbronnen. Dat sluit aan op de ambities ten aanzien kringlooplandbouw.

In de kringlooplandbouw hebben ook consumenten een rol. Het is belangrijk dat zij weten dat de voedselproductie van grote invloed is op de leefomgeving. Dat vraagt om een omslag, want de meerderheid van de consumenten kiest nu nog voor een lage prijs en gemak, terwijl mensen wel steeds hogere eisen stellen aan hun leefomgeving en aan de boeren en tuinders die daarin werken.

Rol overheid

Ook de Rijksoverheid zelf heeft een rol. De overheid zal naast de boeren en tuinders gaan staan, meedenken en waar nodig faciliteren.

Het is zaak de komende jaren het handelen van overheid, ondernemers en maatschappelijke partijen te richten op meetbare doelen en resultaten. Op basis daarvan kunnen ondernemers investeren in houdbare verdienmodellen en kunnen coalities worden gesloten waardoor Nederland in 2030 koploper is in kringlooplandbouw.

De eerste stap is dat overheid en maatschappelijke partijen medio 2019 afspraken maken over de resultaten die de komende jaren bereikt moeten worden.

De verschuiving van zo een laag mogelijke kostprijs naar een zo laag mogelijk grondstoffenverbruik zal het noodzakelijk maken dat banken op een andere manier naar hun financieringsrol gaan kijken. Om de kringlooplandbouw mogelijk te maken zal hun rol als kredietverlener naadloos hierop moeten aansluiten.

• Download hier de landbouwvisie: Landbouw, natuur en voedsel: waardevol en verbonden