Boeren met liefde voor natuur

Achtergrond Limburg René van Zandvoort 18 jul 2018 om 13:32uur

Natuur en landbouw hebben alles met elkaar te maken. Landbouw speelt zich per definitie in de natuur af en dus zou je het begrip natuurinclusieve landbouw een pleonasme kunnen noemen. Want natuur en landbouw horen bij elkaar als tarwe bij het brood. Wie natuurinclusief boert, zal dit zonder meer beamen.

Natuurinclusieve landbouw en agrarisch natuurbeheer zijn geboren vanuit de behoefte om de natuur iets terug te geven voor alles wat ze ons biedt, voor al die gewassen en vruchten waarmee we onszelf en onze dieren voeden, en om zo de continuïteit van de landbouw te waarborgen. Natuur is een kwestie van geven en nemen.

De coöperatie Natuurrijk Limburg brengt de boeren en particulieren in Limburg die zich inzetten voor een beter natuur- en landschapsbeheer samen en gaat namens hen overeenkomsten aan op het gebied van natuur, landschap en water.

Inmiddels zetten zich al ruim duizend agrariërs en particulieren in voor een natuurrijker Limburg, al dan niet met een beheervergoeding uit de regeling Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Het gaat om de soortenrijkdom aan dieren

Harm Kossen, projectcoördinator Natuurrijk Limburg

Speciaal akkerbeheer

Natuurrijk Limburg wil de biodiversiteit op het boerenland herstellen en maakt daartoe afspraken met leden over hoe zij hun landbouwgrond goed kunnen beheren voor boerenlandsoorten. Zo krijgen de hamster en akkervogels als de veldleeuwerik door speciaal akkerbeheer een passende leefomgeving en worden wilde bijen aan voedsel geholpen met het inzaaien van bepaalde soorten akkerbloemen.

Op 1 januari dit jaar is gestart met het patrijsakkerproject, speciaal om de patrijs er weer bovenop te helpen. De patrijs is een typische boerenlandvogel die steeds minder voorkomt. Om te voorkomen dat hij in Limburg helemaal verdwijnt, zoals elders in het land, worden patrijsakkers aangelegd als de ideale leef- en broedomgeving voor deze vogel.

Ook de provincie heeft de bescherming van de patrijs tot prioriteit verheven. Natuurrijk Limburg heeft al 50 hectare patrijsakker in beheer, die vaak naast bestaande leefgebieden van deze vogel liggen, zoals wintervoedselakkers en kruidenrijk grasland.

Startpunt voor natuurinclusieve landbouw

De groeiende aantallen akkervogels in gebieden geven aan dat de juiste keuzes worden gemaakt. De uitdaging is nu dat agrarisch natuurbeheer, gericht op soorten op een relatief klein landbouwoppervlak, slechts een startpunt vormt om uiteindelijk te komen tot een natuurinclusieve landbouw die door de hele sector wordt toegepast.

Een mooi praktijkvoorbeeld van agrarisch natuurbeheer liet de veldexcursie van Natuurrijk Limburg op woensdag 4 juli zien. De excursie vond plaats tussen Schipperskerk en Grevenbicht, daar waar Limburg op zijn smalst is.

Akkerbouwer Jos Knops uit Grevenbicht beheert hier een aantal met ANLb-geld ingerichte percelen, als opstap naar een geheel natuurinclusief landbouwbedrijf in de toekomst. Hij verkreeg de drie percelen door ruilverkaveling en is tevreden over de eerste resultaten. Hij combineert er een hoogstamboomgaard (peren en pruimen) met heggen en soortenrijk grasland en beheert er een stuk botanisch hooiland.

Jos Knops laat zien hoe mooi zijn vogelvriendelijke patrijsakker erbij ligt. © Twan Wiermans

Brede keverbank

Ook heeft hij er een akker als leefgebied voor patrijzen, waar eerst wintertarwe stond ingezaaid met onder andere zonnebloem, bladrammenas, boekweit en haver. Inclusief een brede keverbank om het rijke insectenleven op de bodem te bevorderen. De collega-landbouwers en vertegenwoordigers van de provincie die waren uitgenodigd, toonden zich zeer ingenomen met wat Knops hier al in korte tijd heeft gerealiseerd.

Boki Luske, onderzoeker Agrobiodiversiteit bij het Louis Bolk Instituut (dat kennis ontwikkelt voor duurzame landbouw, voeding en gezondheid), sluit zich hierbij aan. Voor haar is agrarisch natuurbeheer als een puzzel waarvan de stukjes in elkaar moeten vallen.

Iets opleveren

Er werd echter ook een sceptische opmerking gemaakt. Een landbouwer vroeg zich af of natuurinclusieve landbouw wel voldoende oplevert om van te leven, ondanks de subsidiemogelijkheden vanuit agrarisch natuurbeheer.

Ook Knops ziet natuurinclusieve landbouw uiteindelijk als een economische activiteit die hem iets moet opleveren. Volgens Harm Kossen, projectcoördinator Natuurrijk Limburg, wordt strategisch gekeken naar welke maatregelen waar moeten worden genomen.

Specifieke maatregelen

'Je moet kijken waar je het voor doet', zegt Kossen. 'De ene locatie is de andere niet en iedere locatie vraagt om specifieke maatregelen. Welke dat zijn, daar moet je naar op zoek en dat leert de praktijk je. Dan zie je ook wat past bij een boerenbedrijf.'

Hij vervolgt: 'Voor de patrijzen is insectenbeheer de basis. Je moet je afvragen wat het betekent voor de biodiversiteit, als je natuurinclusieve landbouw puur als bodembeheer ziet. Het gaat tenslotte om de soortenrijkdom aan dieren. Welke dat zijn, maakt niet eens zoveel uit. Als de hamster uitsterft, is dat niet zo erg. Als er maar iets voor terugkomt.'

'Goodwill en draagvlak zijn essentieel voor onze sector'
De LLTB werkt in het kader van natuurinclusieve landbouw heel nauw samen met Natuurrijk Limburg en wil dat naar een hoger niveau tillen. 'Als de vier belangrijkste componenten van natuurinclusieve landbouw (bodem, water, kruiden en insecten) op orde zijn, dan is dat de basis voor meer biodiversiteit in de landbouw', vindt Pieter van Melick.
Van Melick heeft een gemengd bedrijf, beheert binnen het hoofdbestuur van de LLTB de portefeuille Multifunctionele landbouw en is voorzitter van Natuurrijk Limburg. Hij weet dus als geen ander hoe belangrijk het stimuleren van biodiversiteit voor de Limburgse landbouw is.
'Bodemverbetering leidt tot behoud van bodemvruchtbaarheid en gezondere en betere producten. Zo werk je automatisch aan waterbeheer en dus aan productieverhoging. Vaak is wat boeren op het gebied van natuurbeheer doen niet altijd zichtbaar, maar als onderdeel van hun bedrijfsvoering levert het wel direct resultaat op', zegt Van Melick.
'Er is niet altijd subsidie voor nodig. Waar wetgeving voor belemmeringen zorgt, moeten we die wegnemen. Het natuurinclusieve platteland gaat niet alleen de landbouwsector aan, maar ook gemeenten, waterschap, provincie, Rijks-waterstaat en particulieren. Samen kunnen we de biodiversiteit versterken en de mooie resultaten en goede voorbeelden uitdragen', vervolgt hij.
'Het onderwerp leeft onder de boeren. Kijk maar hoe de processen verbeteren, ook de niet zichtbare, zoals die in de bodem. Als boer doe je het natuurlijk zowel voor de opbrengsten als voor een betere bodem en natuur. Dat versterkt elkaar en levert goodwill, draagvlak en waardering op. Dat is essentieel voor onze sector.'