Dierecoloog Siepel boodschapper van slecht nieuws

Hoogleraar dierecologie Henk Siepel van de Radboud Universiteit Nijmegen schuwt het niet om zaken in scherpe bewoordingen neer te zetten. Zo gebruikte hij de term 'zombienatuur' in een artikel in het Brabants Dagblad om te benadrukken dat het niet goed gaat met de Nederlandse natuur. 'Op het oog zien de gebieden in Brabant er groen uit. Maar het is 'zombienatuur', zo dood als een pier. Het roer moet om.'

We moeten realistisch zijn: met biologisch gaan we de wereld niet voeden

Henk Siepel, hoogleraar dierecologie Radboud Universiteit Nijmegen

Siepel is als deskundige betrokken bij het onderzoek in Duitse natuurgebieden. In 27 jaar is de insectenpopulatie daar volgens Duitse en Nederlandse onderzoekers met 76 procent afgenomen. Het gaat om de totale insectenpopulatie. De ecologische gevolgen zijn volgens hen groot, want 80 procent van de planten is afhankelijk van de insecten voor bestuiving en 60 procent van de vogels eet insecten.

Ook met de bodem in Nederland gaat het volgens de hoogleraar dierecologie niet best. Hij vermoedde naar aanleiding van het Duitse onderzoek dat ook het bodemleven te lijden heeft. Hij deed een steekproef op vijftig locaties in Oost-Nederland met zandgrond en intensief landbouwkundig gebruik. 'Het klopte als een zwerende vinger.'

Uw conclusies hebben voor nogal wat opschudding gezorgd.

'Dat kun je wel zeggen. In Duitsland kwamen er veel boze reacties van boeren. Daarvan had ik gelijk zoiets: dat wil ik in Nederland niet. Maar ook op veel andere plekken heeft het debat opgeleverd. Het is in veel landen in de publiciteit gekomen.'

U hebt zelf de term 'zombienatuur' gebruikt. Riekt dat niet naar actievoerende wetenschap?

'De term 'zombienatuur' komt niet van mijzelf, maar ik heb hem wel gebruikt. Het is lastig aan te tonen dat het slecht gaat met het bodemleven. Je kunt het namelijk niet zien. Ik vond het nodig om de ernst van de situatie te benadrukken.'

Vervolgens waren de pijlen gericht op de landbouw.

'In mijn ogen kun je de boeren niet de schuld van het probleem geven. Zij zijn eerder slachtoffer van de ratrace. Ze zijn onderdeel van het systeem waarin consumenten zo min mogelijk willen betalen voor hun voedsel. Boeren worden daardoor gedwongen elke vierkante meter efficiënt te gebruiken om steeds intensiever te werken.'

Dus voedsel moet gewoon duurder worden?

'Ja, boeren moeten gewoon een goede prijs voor hun product krijgen, zodat ze de natuur niet hoeven te belasten. Stel dat melk 5 euro gaat kosten: dat is toch niet erg? We hebben nog nooit zo'n klein deel van ons inkomen aan voeding besteed. Ondertussen vliegen we de hele wereld over. We kunnen ons dat prima veroorloven.'

Als het echt zo slecht gaat met het bodemleven, dan zouden de opbrengsten toch moeten dalen?

'We weten dat prima te maskeren door flinke bemesting, intensieve grondbewerking en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Het zijn technische hulpmiddelen waardoor we niet zien dat er eigenlijk maar weinig leven in de bodem zit. Het bodemleven zorgt voor ziektebestrijding, voor een weerbare bodem. Als er nu een ziekte ontstaat, grijpen we naar bestrijdingsmiddelen.'

Hoe zeker bent u dat het door de landbouw komt?

'Alle gebieden waar de meetgegevens vandaan komen, zijn geïsoleerde natuurgebieden met een groot agrarisch gebied eromheen, net als in Nederland. Over de afname zijn we zeker. De oorzaak is niet onderzocht, maar op basis van de data kunnen we wel afvinken. Er blijven twee mogelijke oorzaken over: intensieve grondbewerking en het gebruik van bestrijdingsmiddelen.

Maar de afname ziet u juist in natuurgebieden, niet op landbouwgrond.

'Wij denken dat het werkt als een soort ecologische val voor insecten. In het voorjaar is het grasland al lekker groen. De dieren vliegen vanuit de natuurgebieden naar de landbouwpercelen. Vervolgens vindt daar grondbewerking plaats, wordt er gemaaid of wordt er gespoten. De insecten overleven daardoor niet.'

Er is toch juist steeds meer aandacht voor de bodem? Denk aan de kringloopprojecten.

'Ja, dat is goed om te zien. Ik hoop dat deze projecten ook andere boeren enthousiasmeren. Feit is wel dat het echt anders moet. We moeten echt op een andere manier landbouw bedrijven.'

Op welke manier dan?

'Ik denk dat de landbouw op twee sporen verder moet om de natuur te herstellen. De grondgebonden landbouw moet minder intensief worden. De opbrengsten zullen daardoor dalen en de prijzen van die producten stijgen. Daarnaast pleit ik voor een intensieve landbouw in gesloten systemen, zoals kassen en agro-industriële complexen. Die lijken meer op een industrieterrein.'

Ook voor de veehouderij?

Ja, als ik dat zeg, maak ik geen vrienden met de Partij voor de Dieren en GroenLinks. Je brengt de opfok, het veebedrijf en de slachtaccommodatie bij elkaar. Het liefst dicht bij een rivier of een spoorverbinding waardoor de aanvoer van grondstoffen eenvoudig is te regelen. De kennis is er al. In landen als China maken ze er al gebruik van.'

U pleit niet voor biologisch?

'We moeten realistisch zijn. Daar gaan we de wereld niet mee voeden. De biologische landbouw heeft te veel grond nodig.'