Boer alleen kan het klimaat niet redden

In Oostenrijk maakten boeren afspraken met bedrijven die hun CO2-uitstoot willen compenseren. Als een boer een ton kooldioxide opslaat voor vijf jaar, staat daar een bijdrage van 35 euro tegenover. Ökoregion Kaindorf trekt hiermee de aandacht als voorloper in het remmen van klimaatverandering.

In Australië lopen experimenten om boeren te stimuleren koolstof in de bodem op te slaan. De gedachte is dat alleen koolstofopslag in planten en in bodems daadwerkelijk de concentratie van dit broeikasgas in de atmosfeer kan verlagen.

Kansen

Volgens projectleider Bio-economie Roel Clement van ZLTO werkt een groep Nederlandse boeren aan het concept. 'Er liggen kansen. Allereerst is het belangrijk dat er bewustwording uit voortkomt. De landbouw draagt 14 procent bij aan de uitstoot van broeikasgassen. Iedere boer draagt daaraan bij, maar de meesten hebben grond en zijn in staat daarin CO2 op te slaan.'

Clement zegt dat boeren al koolstof opslaan, maar vooral vanuit het oogpunt van een gezonde teelt. 'Nu we weten dat het klimaat er ook beter van kan worden, is het de uitdaging daar de potentie van te onderzoeken. Koolstofopslag bereiken is geen hogere wiskunde. Het zijn bekende technieken waar we dat mee bereiken. Hoe krijgen we de boer nu zo ver de extra inspanning te doen voor het klimaat?'

Verdienmodel

Het woord 'verdienmodel' bij de koolstofopslag in de bodem vindt de projectleider Bio-economie ongelukkig gekozen. Met een tientje of wat meer voor iedere ton kooldioxide die een boer in de grond bewaart, komt de overgang naar koolstofboeren niet van de grond.

Clement wil aan een combinatie werken van vergoedingen uit de duurzame voedselproductieketen, geld van het bedrijfsleven dat streeft naar klimaatneutraal ondernemen en meer oog voor de voordelen die de boer heeft bij een bodem die rijker is aan organische koolstof. Bij de indirecte vergoedingen aan de boer denkt de projectleider Bio-economie, analoog aan het Oostenrijkse model, aan geld van gemeenten, schildersbedrijven, transporteurs en noem maar op.

Vasthouden

Voor telers is het vasthouden van organische stof belangrijker dan het aanvoeren ervan. Door de grond niet te intensief te bewerken, gewasresten achter te laten en gewassen te kiezen met veel wortelmassa, brengen telers de balans naar meer organischestofopbouw.

De uitstoot van CO2 verminderen is van wezenlijk belang, stelt Clement. Een totale scan van de ecologische voetafdruk is naar zijn mening deel van de strategie. 'Daarin nemen we de bovengrondse biomassa mee, het gebruik en het opwekken van energie op het boerenbedrijf, logistiek, toepassing van hulpstoffen én die potentiële CO2-opslag', zegt hij.

'In deze discussie moeten we de voedselzekerheid zeker niet uit het oog verliezen. Er hoort verstandig gebruik van kunstmest bij, want zonder dat gaan we de productie zeker niet halen.' Precisietechniek kan volgens Clement bijdragen aan de efficiëntie van de landbouw en daarmee aan minimale belasting van het milieu.

Rol van boer

Wagenings specialist in broeikasgasemissies Jan Peter Lesschen kan wat inzicht geven in welke rol de boer kan spelen bij koolstofbinding in de bodem. 'Er is zeker wat mogelijk, maar de boer is niet de oplossing voor het hele klimaatprobleem', zegt hij.

Omdat boeren met de aanvoer van mest en kunstmest al snel op het maximaal toegelaten niveau van stikstof- en fosfaataanvoer zitten, is er beperkt ruimte om met compost en organische reststromen meer koolstof aan te voeren voor de bodem, denkt Lesschen.

Gewasresten

'De meeste koolstof is te halen uit wat je produceert op de akker', stelt de onderzoeker. In de groenbemester en de gewasresten zit veel van die koolstof. Ook kan de teler kiezen uit minder intensieve maaivruchten. Als de graanteler het stro achterlaat, levert dat wel extra koolstofopslag in de bodem, maar de akkerbouwer laat meer geld liggen aan strowaarde dan dat er aan 'carbon credits' tegenover kan staan.

Lesschen zegt dat een boer behoorlijk wat inspanningen moet doen om een ton kooldioxide per jaar in de bodem op te slaan.
'Voor Nederland rekenen wij liever met 500 kilo per jaar. Op klei gaat het wat makkelijker dan op zand. Een bodem die arm is aan koolstof, is gemakkelijker op een hoger niveau te brengen. Nederlandse bodems zijn in vergelijking tot het buitenland rijk aan koolstof.'

Meer koolstof binden

Wil de akkerbouwer meer koolstof binden, dan is bedekt houden van land, minder bewerken, andere bouwplannen en permanent grasland voordelig. Tegenover meer tijdelijk grasland bij akkerbouwers moet niet het scheuren van permanent grasland bij veehouders staan. Dan gaat het effect direct verloren.

Ook Lesschen stelt dat het 'verdienmodel' niet los mag worden gezien van voordelen in de waterhuishouding en gezondheid van de teelt. Alleen carbon credits gaan de omslag niet veroorzaken.