LTO vindt aantasting onteigeningsrecht slecht idee

Het kabinet wil in het kader van de Omgevingswet de regels voor het grondbeleid integreren en vereenvoudigen. Deze zijn nu nog opgenomen in verschillende wetten.

De Aanvullingswet grondeigendom is volgens de overheid noodzakelijk voor de aanpak van belangrijke maatschappelijke doelen zoals de energietransitie, de aanpassing aan klimaatverandering en de transformatie van stedelijke regio's en krimpgebieden.

Modernisering

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) pleit in het vorige week verschenen rapport 'Grond voor gebiedsontwikkeling' voor een verdergaande modernisering van het grondbeleid. De Rli acht dit noodzakelijk om de belangrijke transities te realiseren.

Een van de adviezen is gericht op het versnellen van het onteigeningsproces. Betrokkenen blijven volgens de Rli langdurig in onzekerheid over zowel de onteigening als de vergoeding. Een ander advies luidt dat ook private partijen als woningbouwcoöperaties en projectontwikkelaars instrumenten uit het grondbeleid, zoals onteigening, kunnen inzetten.

Kritiek

Het is vooral dit laatste advies waar de kritiek van LTO en FPG zich op gericht. Beide organisaties vinden dat het eigendomsrecht door het advies van de Rli wordt aangetast. Tot nu toe kan alleen de overheid onteigenen nadat aan strenge criteria is voldaan.

LTO en FPG hebben 'ernstige bezwaren' tegen een verruiming naar private partijen. De Rli verdedigt de al bestaande onteigeningsbevoegdheid van semioverheden of uitvoeringsorganen als Tennet, Rijkswaterstaat en Prorail.

Onafhankelijkheid

'Dergelijke belanghebbenden en projectontwikkelaars zijn commerciële partijen op de grondmarkt of hebben de neiging zich zo te gedragen. Dit zet de onafhankelijkheid en zorgvuldigheid van de onteigeningsprocedure onder druk', zeggen LTO en FPG in een gezamenlijke verklaring.

De Rli vindt de eisen die nu aan het ruimtelijk omgevingsplan worden gesteld te strikt en niet goed passen bij de uitgangspunten van de nieuwe Omgevingswet. Ook om die reden bepleit de raad versoepeling bij het inzetten van het instrument onteigening.

Onzekerheid

Volgens LTO en FPG wordt het instrument van onteigening hiermee te gemakkelijk ingezet. 'Het vergroot de onzekerheid bij grondeigenaren over hun rechtspositie. Ook het belangrijke principe van zelfrealisatie komt erdoor onder druk te staan.'

LTO en FPG vinden het belangrijk dat onteigening alleen kan worden ingezet als er concrete en realiseerbare plannen zijn en als de eigenaar de nieuwe bestemming die de gemeente heeft gelegd op zijn eigendom niet zelf kan realiseren.

Laatste redmiddel

'Onteigening is een laatste redmiddel en mag enkel worden toegepast in het algemeen belang, tegen vooraf verzekerde schadeloosstelling, bij noodzaak en urgentie. Dat is vastgelegd in onder meer het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de grondwet', aldus de organisaties. LTO en FPG vinden dat de Rli onvoldoende heeft onderzocht in hoeverre binnen bestaande regelgeving sneller overeenstemming kan worden bereikt met grondeigenaren.

De organisaties zijn wel positief over het advies van de raad om de eigenaar het recht te geven binnen zes maanden na de start van de onderhandelingen een redelijk bod van de onteigenende partij te ontvangen.

Schadeloosstelling

Uit een eerder onderzoek bleek dat bij 89 onderzochte onteigeningszaken de gerechtelijke schadeloosstelling gemiddeld 52 procent hoger uitviel dan het laatste bod van de overheid. Het eerste bod is vaak veel te laag, geeft ook de Rli aan.

De Tweede Kamer en betrokken minister Melanie Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu gaven eerder aan de positie en rechtsbescherming van grondeigenaren essentieel te vinden. In januari schreef de minister nog in een Kamerbrief dat ook in de nieuwe Omgevingswet het besluit over onteigening altijd aan de rechter moet worden voorgelegd.