Agrarisch Zuid-Afrika land van tegenstellingen

Zuid-Afrika is een sprookjesachtige land aan de Zuidkaap. Een land waar wilde dieren in het wild kunnen worden gespot, waar Nederlanders hun eigen taal teruglezen en -horen in het Afrikaans, een van de elf officiële talen die het land kent, en het land waar de land- en tuinbouw zowel kleinschalig als grootschalig wordt toegepast.

Maar het land met officieel ruim 55 miljoen en officieus ruim 65 miljoen inwoners kampt ook met hoge werkloosheid en criminaliteit. En sinds Jacob Zuma aan het bewind is als president, ook met toenemende politieke instabiliteit.

Corruptie

Zuma krijgt veel kritiek aangaande vergaande corruptie, maar dat deert hem weinig. Het schaadt de positie en de economie van het land wel en ook de agrariërs maakt het onrustig.

Met die agrariërs wordt gedoeld op 15 procent van de agrarische bedrijvigheid die op commerciële, in meerdere of mindere mate, grootschalig wordt uitgevoerd.

Zelfvoorziening

Veruit het grootste deel van de agrarische activiteit in Zuid-Afrika is namelijk kleinschalig en gericht op directe zelfvoorziening van lokale families. Zij houden enkele dieren en verbouwen lokaal groenten en gewassen. Mais is mede daardoor een belangrijk gewas omdat velen dit voor dagelijkse consumptie gebruiken.

Tot midden jaren tachtig was de landbouw in Zuid-Afrika sterk gereguleerd door de overheid. Die bemoeienis is volledig losgelaten. Vanaf de officiële afschaffing van de apartheid, in 1994, produceren de commerciële bedrijven volledig voor de vrije markt. Dat betekent grotendeels voor de thuismarkt. Het land is wel een netto-exporteur, maar voor de meeste markten gaat het om kleine percentages.

Zuivel

Voor zuivel bijvoorbeeld ging het vorig jaar om circa 1,5 procent netto-export. Dat is zo'n 50 miljoen kilo op een totale jaarproductie van ruim 3 miljard kilo. Ter vergelijking: Nederland produceert ruim 12 miljard kilo melk.

Het aantal commerciële melkveebedrijven ligt met ruim 1.500 ook duidelijk lager dan in ons land. Zuid-Afrika kent nog ruim dertigduizend agrarische bedrijven die op commerciële basis produceren.

Verdeling van water

Grote uitdagingen voor de Zuid-Afrikaanse boeren zijn nu en de komende jaren de toevoer van water en klimaatverandering. Plannen om structureel goede watervoorziening veilig te stellen vanuit de regering blijven grotendeels achterwege. De regulering van watergebruik en uitgifte van waterrechten wordt op de meeste plekken redelijk goed geregeld door lokale besturen.

Met 1.200 millimeter regen gemiddeld over het jaar in veel regio's is het aanbod neerslag ook meestal geen probleem.

Uitdaging

De grote uitdaging is om het water goed op te slaan en aan te kunnen wenden in een bergachtig land met hoge temperaturen en dus veel verbranding. Vorig jaar woedde zeker acht maanden een grote droogte wat de urgentie opnieuw duidelijk maakte. De prijzen voor gewassen verdubbelden veelal.

Zuid-Afrika is rijk aan zonuren, op veel plaatsen staat vaak en veel wind en regen valt er dus ook veel. Maar wie het land doorreist, ziet opvallend genoeg relatief weinig alternatieve energiebronnen. Initiatieven daartoe komen traag van de grond.

Blanke boeren

De commerciële landbouw wordt voor een belangrijk deel door blanke boeren beheerst en uitgevoerd. Zij vrezen in toename voor hun bestaan. In figuurlijke én letterlijke zin. Reden daarvoor is onder andere het groeiende aantal moorden op, vooral blanke, boeren.

Maar ook de uitvoering van de landhervormingsplannen houdt hen bezig. Het ANC, de leidende politieke partij van Zuma, beloofde eerder dat 30 procent van de grond terug zou moeten naar de zwarte bevolking.

Claim

Als de claim draait om een bedrijf als geheel en wordt goedgekeurd, krijgen de nieuwe eigenaren wel het bedrijf in handen, maar bezitten ze nagenoeg nooit voldoende kennis en startkapitaal.

Onderzoek laat dan ook zien dat 70 tot 90 procent van de bedrijven die worden overgenomen door zwarte families, binnen enkele jaren compleet mislukt.

Op slot

Als er een claim wordt uitgegeven die een substantieel deel van een boerderijareaal betreft, staat een bedrijf min of meer op slot. De claim wordt onderzocht, wat soms vele jaren in beslag neemt. De huidige eigenaar krijgt van zijn bank nul op het rekest bij nieuwe plannen en zelf is de ondernemer ook terughoudend. Wie wil immers zaaien als hij niet weet of de oogst nog wel voor hem is?

• Lees meer hierover deze zaterdag in Nieuwe Oogst