Boer in crisis moet geen loser zijn

Johan WeerkampIn zware tijden worden lasten en negatieve emoties in boeren- en tuindersfamilies overwegend individueel gedragen. Dat maakt hen eenzaam en minder benaderbaar. Prikkelbaarheid is een teken van stress en bron van irritaties. Wij zien het terug in gespannen en soms verstoorde verhoudingen in agrarische families en gemeenschappen.
We zien ook schaamte om naar buiten te treden met zorgen en deze te delen. We zien te veel dat schuldgevoel en zelfverwijt een rol speelt. Schaamte is een sociale emotie; de omgeving creëert de sociale norm of je schuld en schaamte moet voelen.
Een terugkerende nadruk op falend individueel ondernemerschap maakt dat mensen zich losers voelen en dat leidt tot isolement. Belangenorganisaties, adviseurs, toeleveranciers, onderwijs en vakbladen kunnen een belangrijke rol hebben door daar niet in mee te gaan; door niet alleen de succesvollen, de groeiers en de vernieuwers als voorbeeld te stellen.
Verstop je niet. Als je naar buiten treedt, zul je zien dat anderen vergelijkbare zorgen hebben. Maar dat betekent dat je verweer moet ontwikkelen tegen stigmatisering: dat wie in de problemen komt het vaak aan zichzelf te wijten heeft, de competenties niet heeft, als ondernemer faalt en beter kan stoppen. Dat kan als beledigend worden ervaren en er is moeilijk aan te ontkomen. Soms heb je daar hulp bij nodig.
In Nederland is ondersteuning bij psychosociale nood in de agrarische sector onderbelicht. In Vlaanderen opereert de instantie Boeren op een Kruispunt gefinancierd door overheid, banken en belangenorganisaties. In de VS bestaat een stelsel van voorlichting, preventie en hulpverlening aan agrarische families. Zo ook in Duitsland.
Nederland blijft achter. ZLTO biedt sociale en pastorale ondersteuning. Verder zijn het vrijwilligers van Zorg om Boer en Tuinder die als ervaringsdeskundigen aan de keukentafels een luisterend oor bieden. De geestelijke gezondheidszorg kent hoge drempels: boeren en tuinders ervaren dat gezondheidswerkers te weinig notie hebben van het bijzondere karakter van een agrarisch gezinsbedrijf.
In de VS is in 2008 in het Congres een wet aangenomen die voorziet in voorlichting, preventie en hulpverlening aan agrarische families in psychosociale nood.
Als redenen worden aangevoerd dat agrariërs en hun families onder druk staan door factoren buiten de invloedssfeer van de ondernemer, zoals de grillen van het weer en marktcondities én dat in de agrarische sector het aantal zelfdodingen het dubbele is van het gemiddelde onder de totale bevolking. Over dat laatste bestaan in Nederland geen cijfers, wel vermoedens.
De erkenning door politiek en samenleving dat de landbouw geen gemiddelde economische activiteit is, zou de schaamte kunnen verminderen wanneer een landbouwbedrijf naar eenzijdig economische maatstaven geen ‘succesvolle onderneming’ is. Preventie en hulpverlening kunnen door de overheid worden versterkt.
Collega’s kunnen attent zijn op signalen van stress en isolatie. Als de buurman zich weinig laat zien: informeer eens hoe het gaat en of hij het nog trekt.
Het voor jezelf houden van zorgen of van spanningen in je relatie of familie kan leiden tot escalatie. Dat levert schade op. En dan is er twee keer verlies.