'Tussen de 50.000 en 100.000 koeien gaan naar de slacht'

Door alle commotie over fosfaatrechten is de Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) grondgebondenheid naar de achtergrond verschoven. Maar nu boeren aan de slag moeten met de Gecombineerde opgave, gaan ze de impact voelen.

'De meeste melkveehouders hebben de mestboekhouding keurig op tijd afgerond op 1 februari, maar op 15 mei moet er op veel bedrijven meer plaatsingsruimte zijn. Dat hebben ze nog onvoldoende op het netvlies', stelt LTO-beleidsadviseur Wiebren van Stralen.

Heeft iedereen wel goed opgelet?

'De grondgebondenheid is eigenlijk tussen wal en schip geraakt. Er is een lange discussie over geweest en daar is de AMvB uitgerold. Toen die werd aangenomen in de Tweede Kamer, volgde enkele weken later de brief over de fosfaatrechten.

'Veel mensen hadden het beeld dat het zou veranderen. Die discussie is er ook geweest. Ook is de wet over fosfaatrechten nog niet definitief beklonken. Daardoor denken veel boeren: zolang niets vaststaat en er wat kan veranderen, doe ik wat ik altijd al deed.

'Ook is de AMvB een politiek compromis geworden met een verschrikkelijke formule, waarmee je moet rekenen. Dan wordt al een gauw een klusje dat iedereen voor zich uit schuift. Daar heeft niemand trek in.'

Waarom is de AMvB de eerste scherprechter?

'Voor bedrijven die na 2014 zijn gegroeid en die na die tijd meer koeien hebben, geldt de toets van de AMvB. Oftewel, mag je die zonder extra grond houden of moet er land bij?

'Dan kun je op 2 juli 2015 wel meer koeien voor de fosfaatrechten hebben, maar in 2016 moet je eerst grond hebben voordat je in 2017 de fosfaatrechten kunt verzilveren. Dat gaat in die volgorde. Ik heb de indruk dat veel veehouders andersom rekenen.'

Om wat voor aantallen gaat het?

'Er moet dit jaar 20.000 tot 30.000 hectare meer naar de melkveehouderij. Het is twijfelachtig of die grond er voor 15 mei bij komt. Anders moeten de koeien waarvoor geen grond is, weg. Het gaat om circa 100.000 koeien, schat ik. De BEX kan dat nog wat dempen. Maar dat is geen 30 procent.'

Melkveehouders hebben dus snel grond nodig?

'Het gaat om meer dan hectares. Ook moet er mest naar de verwerker. Dat is lastig, want die initiatieven zijn er te weinig. Veel melkveehouders verwerken niet zelf, maar hebben bijvoorbeeld een varkenshouder nodig om vvo's van te kopen. Dus, je moet én grond hebben voor je grondgebondenheid én grond hebben om die vvo's af te dekken.

'Akkerbouwers willen wel mest plaatsen. Maar of je die hectares kunt intekenen voor de Gecombineerde opgave en de mest op grasland kunt plaatsen, is de vraag. Akkerbouwers lopen het risico toeslagrechten mis te lopen.'

Een hele toer dus. Is het nog wel te regelen?

'Als je moet beginnen, is dat bijna onmogelijk. Dus sta niet raar te kijken als er dit jaar tussen de 50.000 en 100.000 koeien naar de slacht gaan. Want de veestapel is de laatste jaren niet afgenomen. Sterker nog, volgens cijfers van CRV zijn er tussen 1 maart 2014 en 1 maart 2016 170.000 melkkoeien bij gekomen.

'Koeien zijn dus aangehouden met grote consequenties. Het is als opschakelen voor de bocht, terwijl je weet dat je dadelijk 180 graden om moet. Dan moet je wel verdraaid veel vertrouwen hebben in de handrem.
'Kom je nu er pas achter dat je niet uitkomt met je grond, dan ben je dubbel zoveel koeien kwijt. Je moet namelijk gemiddeld over het jaar uitkomen. Wie in het eerste halfjaar twintig koeien te veel heeft, moet er straks veertig wegdoen om jaargemiddeld uit te komen.'

Wat betekent dit voor de structuur van de sector?

'Veel bedrijven zijn gegroeid zonder grondbasis. Die worden gedwongen om onder groei grond te trekken. Daarmee krijg je een aftopping van hoe intensief je kunt worden.
'Verder wordt het risico om als bedrijf losse grond te hebben groter. Heb je alles gehuurd, dan ben je erg afhankelijk van anderen voor het aantal koeien dat je mag houden. De afhankelijkheid van grond en de eigenaar van grond wordt groter.'

Is de AMvB niet te laat met oog op fosfaatrechten?

'De maatregel dempt behoorlijk op de fosfaatproductie. Was de grondgebondenheid er een jaar eerder, dan was de overschrijding van het fosfaatplafond lang niet zo stevig.
'Met 100.000 koeien valt er 4 miljoen kilo fosfaatproductie weg. Als dat koeien waren die er voor 2 juli 2015 waren, dan is dat de hele korting. Maar de praktijk is anders. Ook valt het effect niet bij dezelfde bedrijven uit.'

Kunnen we niet meer om een grondgebonden landbouw heen?

'Het is moeilijk om in de toekomst te kijken, maar de hectares die je nog vrij hebt liggen, geven meer zekerheid dan dat je elke kilo moet bevechten. Zonder grond of de beschikking over grond moet je op het scherpst van de snede aan de slag gaan. Al met al kunnen we de melkveehouderij niet meer los van grond zien. De vraag is alleen: hoe vast moet die grondgebondenheid zijn?

'Wij hebben toch die koeien van het land gehaald om ze een deel van de tijd in de stal te huisvesten. Maar dat stuit ook op nadelen voor de koe en vooral maatschappelijke weerstand. Dat moeten we ons goed realiseren.
'Dat is ook de onderliggende gedachte van de AMvB. Als sector hebben we twintig jaar lang het bouwblok geoptimaliseerd, gedreven door kostprijs en efficiëntie, maar zijn we ook een kwartslag gedraaid van de maatschappij af. Dan kunnen we wel blijven optimaliseren, maar als we dat niet vertalen naar wat goed is voor de koe en de omgeving, verliezen we maatschappelijk en politiek draagvlak.'