'Middel tegen import- en exportfraude'

Het waren de EHEC-bacterie in kiemgroenten en de moeizame zoektocht naar de bron van de besmetting in 2011 die het onderwerp van herkomstbepaling nadrukkelijker dan ooit op de kaart zetten.
Naktuinbouw en SILS (onderdeel van de Universiteit van Amsterdam) pakten de handschoen op in het project 'Traceability of horticultural products based on natural isotopic composition', met paprika's als eerste pilot. Om de herkomst te kunnen bepalen, pasten de onderzoekers isotooponderzoek toe, een methode die al decennia wordt toegepast in de forensische en geologische wetenschappen.
'De gebruikte technieken zijn niet nieuw, maar de toepassing van isotooponderzoek voor herkomstbepaling van voedingsmiddelen en sierteelt wel', stelt SILS-onderzoeker Eva de Rijke. In dat isotooponderzoek kijken de onderzoekers naar lichte en zware elementen in planten, met name water.
'Water bestaat uit lichte en zware zuurstof en waterstofatomen en de verhouding daarvan is geografisch en meteorologisch bepaald. Dat geeft een regiospecifieke vingerafdruk in planten', legt De Rijke uit.
'In Spanje vindt meer verdamping van lichte elementen plaats dan in Nederland en is het water dus zwaarder. Het Internationaal Atoomagentschap heeft een database van alle watervingerafdrukken, waarmee we kunnen bepalen waar planten vandaan komen.'
De eerste pilot met paprika's heeft inmiddels een vervolg gekregen met rozen, een pilot in samenwerking met rozenkweker Rosa Natura in Honselersdijk. In deze pilot worden ook de koolstof- en stikstofatomen onder de loep genomen, waarvan de elementsamenstelling wordt bepaald door bijvoorbeeld de bodemgesteldheid en het gebruik van meststoffen.

Schadeclaims

De herkomst van planten ligt steeds gevoeliger. Komen Nederlands gelabelde producten niet uit een ander - goedkoper - land, dan kan de leverancier een forse schadeclaim verwachten.
Belangrijker is dat leveranciers met een onafhankelijke herkomstbepaling wantrouwen van retailers en consumenten kunnen wegnemen en dat een snelle herkomstbepaling preventief werkt tegen fraude. Directeur Robert Roodenburg van de Vereniging van Groothandelaren in Bloemkwekerijprodukten (VGB) beziet de herkomstbepalingsmethode van twee kanten.
'We verbeteren er onze handelspositie mee omdat we een nog betrouwbaardere partner worden. In dat opzicht juich ik het onderzoek toe. Maar we hebben er niet dagelijks mee te maken', zegt hij.
'Wat we wel zien, is dat Brussel de eisen voor het plantenpaspoort steeds verder aanscherpt en de druk opvoert op lidstaten van de Europese Unie om dit te regelen. De handel moet kunnen aantonen dat producten niet uit landen komen waar fytosanitaire problemen zijn. Dat is nog wel eens lastig bij boeketten met bloemen met meerdere herkomsten. In dat opzicht zijn we blij als het registreerproces eenvoudiger kan.'
Over fraude op het gebied van herkomst/oorsprong hoort de VGB-directeur daarentegen nauwelijks iets. 'Het afgelopen jaar hebben zich op dat gebied geen incidenten voorgedaan. In dat opzicht krijgen wij weinig terug van de opsporingsinstanties. Al helemaal niet qua import, want die wordt eigenlijk zonder te worden uitgepakt vaak gereëxporteerd.'
Aad Roodenburg van rozenkwekerij Rosa Natura hoopt dat de herkomstbepalingsmethode twee zaken bereikt: een strenge controle op een goede omgang met het milieu en een waarschuwing richting handelaren. De laatsten mogen niet worden verleid om vrijelijk herkomsten of variëteiten te wisselen, zoals Roodenburg het uitdrukt. 'Vaak leidt financiële druk of een gebrek aan aanvoer tot acties die onverstandig zijn op de langere termijn.'
'Ik probeer niks te suggereren, wel te voorkomen. Een consument die negatief wordt verrast, koopt niet meer. Ik wil de consument beschermen met traceerbare en herleidbare producten. Want reputaties komen te voet en gaan te paard.'