Nitraat grondwater kent dalende lijn

René LuijmesDe nitraatconcentratie op zand, klei en veen daalde over de hele meetperiode. Zo bedroeg het nitraatgehalte in 2007 op zandgrond nog 60 milligram; vanaf 2008 zakte dit onder de 50 milligram. Dat bleek uit een onlangs gepresenteerd rapport van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu). 'Deze dalende trend is positief', stelt Van Stralen.
De nitraatconcentratie op zandgrond lag in 2013 met gemiddeld 37 milligram per liter grondwater onder de nitraatnorm van 50 milligram. Bij de bedrijven op lössgrond was dit gemiddelde hoger: 56 milligram. Op klei en veen bleef de hoeveelheid nitraat ver onder de norm. 'Klei en veen is stabieler', stelt Wiebren van Stralen.
Zand en löss zijn gevoeliger voor uitspoeling dan klei en veen. Nitraat wordt minder in de bodem afgebroken en kan daardoor meer uitspoelen. De hogere uitspoeling op löss heeft volgens Van Stralen te maken met de grondsoort en komt niet doordat melkveehouders er anders zouden boeren dan elders. 'Samen met het waterleidingbedrijf loopt nog onderzoek naar uitspoeling op löss.'
69 procent van de melkveebedrijven van het landelijke meetnet op zand bleef in 2013 onder de nitraatnorm van 50 milligram. Op löss was dit percentage 44 procent.

Beweiden

Mogelijk komt de daling - naast de genomen maatregelen - doordat er in het verleden meer stikstof in de bodem zat en oude voorraden zijn uitgespoeld. Het RIVM stelt dat waarschijnlijk ook meespeelt dat steeds meer melkveehouders hun koeien dag en nacht opstallen. En dan vooral door het percentage bedrijven dat haar melkkoeien in september-oktober op stal houdt. In het najaar is er een groter risico op uitspoeling van nitraat. Het neerslagoverschot is groter en het gewas neemt minder stikstof op.
Van Stralen noemt de opmerking rond het beweiden opmerkelijk. 'Je kunt bij opstallen wel iets beter sturen, maar het is niet zo dat weiden leidt tot hogere nitraatuitspoeling. Dat is ook afhankelijk van de processen in de bodem.'
Volgens Saskia Lukacs van het RIVM is er de laatste jaren sprake van een correlatie tussen afname van beweiding en afname van de nitraatconcentratie. 'Mogelijk hangt dit met elkaar samen, maar we kunnen geen verband aanwijzen', relativeert ze.
Onderzoek van het Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid naar de samenhang tussen beweiden en nitraatuitspoeling is nog niet afgerond. 'Er loopt nog onderzoek naar invloed van variabelen als grondwaterstand, grondsoort en maïsteelt.'
Volgens Van Stralen heeft de Commissie niet helder omschreven wanneer Nederland precies voldoet aan de Nitraatrichtlijn. 'Moeten alle bedrijven onder de 50 milligram blijven, gaat het om het gemiddelde of zelfs om een gewogen gemiddelde?'
De beleidsmedewerker legt uit dat de norm van 50 milligram politiek wordt gebruikt, en dat de Europese Commissie vragen stelt over bedrijven die flink afwijken van het gemiddelde. 'De commissie kijkt scherp naar de oorzaak van de verschillen.'
Sander Smit, adviseur van Europees Parlementslid Schreijer, stelt dat het een harde norm is. 'Regionale en tijdelijke overschrijdingen zijn niet altijd te voorkomen. Zo lang Nederland de maatregelen uit het actieprogramma uitvoert, voldoet het volgens de EC aan de eisen.' Het RIVM stelt dat bij overschrijding programma's nodig blijven.