Schout: 'Wiersma hoeft echt niet zeventien keer naar Brussel'

De nieuwe Eurocommissaris voor Landbouw, Christophe Hansen, laat een frisse wind waaien in de Europese Commissie. Dat schreef Europarlementariër en Nieuwe Oogst-columnist Bert Jan Ruissen. Volgens Clingendael-expert Adriaan Schout is het ook tijd voor een nieuwe wind door de lobby-aanpak van Nederland.

Als beleid niet gaat zoals je hebt bedacht, moet je bakens verzetten en met iets nieuws komen

Adriaan Schout, Europa-expert bij Clingendael

Schout werd vorig jaar door ZLTO en de Vlaamse tegenhanger Boerenbond gevraagd om mee te denken over de toekomst van het Brusselse landbouwbeleid. 'Ik heb weinig verstand van landbouw', erkent Schout. 'Maar ik weet wel het een en ander van de Europese Unie. Ik vond het prettig dat wij vrij werden gelaten om onze inzichten daarover naar voren te brengen.'

Met een collega van Clingendael en twee onderzoekers van het Vlaamse Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) heeft Schout zich gebogen over de manier waarop het veelbekritiseerde landbouwbeleid in Brussel tot stand komt. Het resulteerde in de nota 'Rebalancing agriculture and environment in the Fertile Delta'.

Is er een verschil in de aanpak van tussen de landbouwsector in Brussel en uw meer beleidsgerichte blik?

'Het valt mij op dat de landbouwlobby erg dicht op beleidsanalyse zit. Als beleid niet werkt, is de conclusie dat er aanvullend nieuw beleid bij moet komen. En als dat niet genoeg is, nog meer aanvullend beleid. Iedereen zit vast in dat paradigma.'

Is dat typisch voor de agrarische sector?

'De agrarische sector is niet de enige sector die zo denkt. Ik heb in de jaren dat ik voor Clingendael de Europese Unie volg, tig keer beleid zien ontsporen. Er is een moment dat je moet ophouden met het bedenken van meer van hetzelfde. Werkt beleid niet, verzin dan iets nieuws.'

'Landbouwlobbyisten kunnen meer dan nu de lange termijn in de gaten houden in plaats van steeds een beetje bijsturen door meer en gedetailleerder beleid te willen. De vraag is of wat wordt bedacht, wel zin heeft als je een decennium verder kijkt. Halverwege de route naar een doel moet je kunnen constateren: dit is niet zoals de wereld om ons heen zich ontwikkelt, we gaan het anders doen.'

Heeft u daar een voorbeeld van?

'Het probleem van de Green Deal is exemplarisch voor hoe Europees beleid verstart. Het begon als een stip op de horizon. Dat is goed, omdat je weet waar je wel en niet terechtkomt als je op een bepaalde manier doorgaat. Maar als perspectieven beleid en wetgeving worden, zoals bij de Green Deal, dan gaat het knellen. Dan is die mooie denkbeeldige stip ineens een juridische stip met straf als je die niet haalt. Tevens worden andere stippen op de horizon minder belangrijk en heb je jezelf ingekaderd.'

Waarom gaat het steeds mis in Brussel?

'Hoe groter de omgeving waarvoor je beleid maakt, hoe complexer het wordt. En hoe ambitieuzer je doelen zijn, hoe minder het gaat werken. Landen worden geacht beleid te maken dat richting die doelen gaat en dat lukt vaak niet. Met de Lissabon-strategie uit 2000 zou de Europese Unie in 2010 het meest competitieve werelddeel ter wereld worden. Nu zijn we 25 jaar later en lopen we hard achter bij de Verenigde Staten.'

Hoe moet het dan?

'Het geopolitieke toneel vereist nu dat Europa een goede politieke afweging maakt van waar de aandacht naartoe gaat. De stikstofdoelen zijn moeilijker te realiseren als je voedselzekerheid en economische zelfstandigheid ook wil verzekeren. Daar moet de Europese Unie op anticiperen en prioriteiten stellen. Als ik zo kijk, is waterkwaliteit het belangrijkst.'

Je moet toch ergens naartoe kunnen werken? Aan kortetermijnbeleid heb je ook niets.

'Het is heel goed om een langetermijnvisie te hebben. Wees je er alleen wel van bewust dat het er een is van zes of zeven mogelijke visies die je niet ziet. Gedurende het traject gebeuren er altijd dingen die je aan het begin niet hebt voorzien. Brussel moet zich daarom niet vastzetten met die stip op de horizon. Definieer die stip regelmatig opnieuw.'

Is dat geen beloning voor niets doen?

'Dat is zeker geen excuus om niets te doen, de maatschappelijke uitdagingen blijven. De landbouwsector is vervuilend, dat staat vast, die moet duurzamer. In mijn ogen is beprijzen van vervuilende activiteiten noodzaak. Als je dat uitstelt, wordt het probleem alleen maar groter en ingewikkelder om op te lossen.'

'Daar hoort ook het opvoeden van de consument bij. 'Ik heb recht op een kiloknaller', kan niet. Dat is niet leuk of makkelijk, maar politiek gaat altijd over waar het schuurt. Een eerlijkere prijs voor vlees betekent geen honger maar andere voedselkeuzes.'

Lobbyt de Nederlandse overheid eigenlijk wel efficiënt genoeg?

'Nederland is procedureel. Als ik oud-landbouwminister Piet Adema hoor zeggen dat hij wel zeventien keer naar Brussel is geweest, denk ik: dat is niet de bedoeling. Het kan de meeste regeringen in de Europese Unie niets schelen waar de landbouwsector in Nederland mee zit. Zij hebben die problemen niet.'

Dus niet naar Brussel met onze problemen?

'Landbouwminister Femke Wiersma moet naar Nordrhein-Westfalen, Bretagne, de Povlakte en Denemarken. Daar zijn op regionaal en landelijk niveau vergelijkbare problemen. Als Nederland en die regio's dat gezamenlijk aankaarten, dan komt er draagvlak in Brussel om te luisteren naar de wensen. Door steeds naar Brussel te gaan met onze nationale problemen, maken wij er Europese problemen van. Dat voelt lekker makkelijk, dan is het van ons bordje. Maar dan komen er algemene Europese regels en dat is heel vaak niet nodig.'