Wat merken wij van verkiezingen in de Verenigde Staten?

In een interview bij The Economic Club of Chicago op 15 oktober laat Trump zich kritisch uit over de Europese markt. Hij hekelt de houding van Europa tegenover Amerikaanse producten. Zo stoort hij zich aan het feit dat Europa niets moet hebben van Amerikaanse auto's en landbouwproducten. 'Ze moeten het niet. Ze willen helemaal niets van onze producten', zegt hij.

Het maakt nogal wat uit voor de geo- en handelspolitieke verhoudingen of 20 januari 2025 Trump wordt geïnstalleerd als nieuwe president of Harris. Zij zou de eerste vrouwelijke president zijn en naar verwachting vooral het beleid van Joe Biden van de afgelopen vier jaar voortzetten.

De Verenigde Staten (VS) zijn een belangrijke handelspartner voor de Europese Unie en andersom, schrijft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in de Internationaliseringsmonitor. Die handelsrelatie is al jaren niet zonder wrijving. Het instellen of verhogen van zowel Amerikaanse als Europese importtarieven of het dreigen daarmee is gemeengoed geworden.

Zo stelde de regering-Trump rond 2020 invoerheffingen in op Europees staal en aluminium. In reactie daarop stelde Europa hogere importtarieven in op Amerikaanse producten. Onder Biden werd dit niet vriendelijker.

Wie ook president wordt, Harris of Trump, volgens Rob de Wijk, deskundig op het gebied van internationale betrekkingen, wordt het 'erg' of 'minder erg'. 'Amerika voert al jaren een beleid dat de eigen economie en landbouwproducten beschermt. Trump staat erom bekend, maar onder Biden is dat de afgelopen vier jaar niet veel beter geweest. Hij brengt het alleen wat vriendelijker en is minder onvoorspelbaar dan Trump.'

Voorstander van heffingen

In aanloop naar de verkiezingen profileert Trump zich meer dan Harris op economie en handelspolitiek. Hij is een groot voorstander van importheffingen om Amerikaanse producten te beschermen. 'We gaan de belasting verlagen voor bedrijven die in de VS produceren en we gaan die bedrijven beschermen met importtarieven. Dat vind ik het mooiste woord uit het woordenboek: tarieven', zegt Trump bij The Economic Club of Chicago.

De vraag is of de soep zo heet wordt gegeten als ze wordt opgediend, mocht Trump opnieuw worden gekozen tot president. Volgens voorzitter Jaap Bond van de topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen loopt het niet zo'n vaart.

Bond verwacht dat ook een tweede regering-Trump onze tuinbouwproducten en de zaden veel te hard nodig heeft. Wel merkt hij dat de eisen die de Amerikanen aan de producten stellen steeds hoger komen te liggen. 'De Amerikaanse keuringsdiensten zijn al strenger op virussen bijvoorbeeld.'

Markttoegang

Ton van Arnhem is Landbouwraad, een soort agrarisch consul, in Washington. Hij weet uit ervaring dat bij de lopende SPS-dossiers – dat zijn veterinaire, fytosanitaire en voedselveiligheidszaken – vooral de fytosanitaire verzoeken tot nieuwe markttoegang vaak nog extra vertraging ondervinden, wanneer een verandering plaatsvindt in de politieke kleur van de nieuwe VS-president.

Mark-Jan Terwindt is directeur van Royal Anthos, de handelsbond voor boomkwekerij- en bolproducten. Hij meent dat het een voordeel is voor de handel als de zittende macht door kan. 'De VS is voor ons een van de grootste afzetmarkten. Er gaan elk jaar bijna een miljard bloembollen naartoe. Het is voor ons van groot belang om de lijnen open te houden.'

Hoge overheidsfunctionarissen wisselen als er een andere partij aan de macht komt, stelt Terwindt. 'Het is voor ons makkelijker als alles hetzelfde blijft, ongeacht welke partij.' Voor de lagere ambtenaren geldt dat overigens niet.

Gevaar van hogere invoerrechten

Nicholas Fereday is senior analyst Consumer Foods bij RaboResearch en gaat ook in op het gevaar van het verhogen van de invoerrechten. In een vorige week verschenen analyse schrijft hij dat zowel Trump als Harris het belang van de agrarische sector voor de economie op het platteland erkent. Beiden willen de sector met uitgebreide steunpakketten helpen.

Toch zijn er wel degelijk verschillen. De Republikeinen leggen de nadruk op het beschermen van de nationale productie en zelfvoorzienendheid. De speerpunten van de Democraten zijn verduurzaming en het ontwikkelen van weerbare voedselketens die bijdragen aan de welvaart van boeren en het platteland.

RaboResearch, het onderzoeksbureau van Rabobank, schat in dat voedsel – of preciezer voedselprijzen – wel degelijk een rol van betekenis gaan spelen deze verkiezingen. De voedselprijzen zijn sinds de laatste verkiezingen met 25 procent gestegen.

Voedselzekerheid en inflatie

Volgens het Amerikaanse ministerie van Landbouw is hierdoor de voedselzekerheid van 13,5 procent van de bevolking in gevaar gekomen. Daarbij jagen de hoge voedselprijzen de inflatie aan. Economen in de VS plaatsen kanttekeningen bij het plan om importheffingen te verhogen, schrijft Fereday.

Ook hoogleraar internationale betrekkingen Rob de Wijk verwacht dat Trump meer protectionistisch is. Toch zal hij het handels- en geopolitieke beleid dat hij voerde in de regering-Trump I (2017-2021) niet zomaar door kunnen zetten.

'Toen had hij te maken met enkel een handelsconflict met China, nu ziet de wereld er anders uit. Hij zal geen handelsoorlog willen op twee of drie fronten en hij kan niet losjes omgaan met de NAVO. Trump zal de bondgenoten nu harder nodig hebben dan toen. Gaat hij de importheffingen verhogen, dan zal Europa opnieuw hetzelfde doen. Ik verwacht dat het bij dreigen blijft', zegt De Wijk.

Het lastige aan Trump is dat hij veel onvoorspelbaarder is dan de Democratische leiders. Want ook Biden stelt zich niet anders op in het handelsverkeer. 'Hij is meer gericht op samenwerking, maar ook de Democraten voeren een protectionistisch handelsbeleid. Harris zal dat voortzetten', stelt de hoogleraar.

Als Trump aan de macht komt, dan is de kans reëel dat hij zich terugtrekt uit Oekraïne en Europa en het immense landbouwland dat rijk is aan grondstoffen, moet opgeven. Rusland zal zich dan kunnen versterken en Europa verder afsnijden van handel en energie. 'We kunnen er dan van uitgaan dat de export naar Rusland terug gaat naar nul', licht De Wijk toe.

De hoogleraar wijst ook op de toegang tot grondstoffen voor de vervaardiging van bijvoorbeeld microchips, als onderdeel van de handelsoorlog tussen China en de Verenigde Staten. 'Dit raakt ook onze land- en tuinbouw, die zeer hightech is.'

Probleem zit in Europa

Maar het probleem zit vooral in Europa zelf, stelt De Wijk. We zijn te traag en te afhankelijk van anderen om te voorzien in de eigen behoeften. 'Kijk naar landbouw, olie en gas. We snijden in onze land- en tuinbouw, terwijl we die sectoren broodnodig hebben in onze strategische positie op het wereldtoneel. Dat geldt ook voor onze energievoorziening. We zijn veel te afhankelijk van anderen.'

Zoals de peilingen in de Verenigde Staten er nu voor staan, wordt Trump de volgende president. Dat blijkt uit een gemiddelde van peilingen dat RealClearPolitics bijhoudt, gebaseerd op dertien peilingen. Het aantal swingstates – zeven om precies te zijn – is nog aanzienlijk. Maar op basis van de staten waarvan zeker is dat de inwoners Republikeins dan wel Democratisch stemmen, kiest 48,3 procent voor Trump en 47,8 procent voor Harris.

Als Trump de Amerikaanse verkiezingen wint en daadwerkelijk invoerheffingen invoert, kan dat gevolgen hebben voor de Nederlandse export, verwacht Van Arnhem. Vooral voor landbouwmachines en -technologie. 'Ingevoerde buitenlandse producten worden hier om allerlei redenen soms nu al als prijzig ervaren. Wat betreft specialiteitsproducten zoals Nederlandse kaas, ook die zijn hier al relatief duur in de winkelschappen.'

Als Harris wint, wordt naar verwachting het huidige beleid van de regering-Biden voortgezet. Extra invoerheffingen bij een Democratische regering zijn vooralsnog niet aan de orde. Wel blijven de veterinaire en fytosanitaire markttoegangsdossiers voor Nederlandse producten een kwestie van de lange adem. Verder zal de overheidsaandacht uit blijven gaan naar vooral kleinere en jonge of beginnende boeren. Zij kunnen extra actieve ondersteuning verwachten vanuit het landbouwministerie.

Daarnaast zullen de bestemming van het areaal landbouwgrond en de steun voor duurzaam beheer worden aangemoedigd. 'Dit zou goede kansen bieden voor de beschikbare Nederlandse innovatieve oplossingen in de landbouw', verwacht Van Arnhem.

Samenwerken

De Verenigde Staten en Nederland werken al samen aan innovatie en duurzaamheid. Eind oktober gaat een door het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur georganiseerde AgTech-innovatiemissie met ondernemers naar Californië om de ontwikkelingen op het terrein van robotisering, automatisering en digitalisering in de open teelten te verkennen en verdere samenwerking te initiëren.

Met de Amerikaanse staat Washington heeft Nederland een nauwe samenwerking bij de Orchard of the Future, waar intensieve uitwisseling is van innovaties in de fruitteelt.

Trumps voorsprong in de peilingen is minimaal. Het gaat er uiteindelijk om of hij daadwerkelijk voldoende kiesmannen achter zich kan krijgen. In 2016 won Trump van de Democraat Hillary Clinton. Zij verloor toen meedogenloos in het kiescollege, terwijl de meerderheid van de Amerikanen wel op haar stemde.

Ruim 49 procent voor Harris

Dat scenario lijkt zich nu ook voor te doen. Uit het gemiddelde van de peilingen blijkt dat 49,4 procent van de Amerikanen op Harris wil stemmen, terwijl Trump slechts 47,8 van de Amerikanen achter zich heeft staan.

Ter Windt van Royal Anthos sombert overigens niet. 'Ik verwacht dat de handelsstromen na de verkiezingen gewoon doorgaan, wat de uitslag ook is.'
'Trumps voorsprong is minimaal; zijn overwinning kan gevolgen hebben voor de export'

VS is onze belangrijkste handelspartner in agrifood buiten de EU

Alles is groot in de Verenigde Staten (VS). Dat geldt zeker voor de agrarische sector. In de Nederlandse top 10 van landbouwexportbestemmingen staat de VS op de negende plaats.

Nederland exporteerde in 2023 voor 3,4 miljard euro aan landbouwgoederen naar de VS. Het is onze belangrijkste handelspartner buiten de Europese Unie. Bloembollen en sierteeltproducten zijn het belangrijkste exportproduct in waarde, gevolgd door uitgangsmaterialen voor de tuinbouw, zuivelproducten en eieren.

De verduurzaming van de land- en tuinbouw is in de VS veel minder een issue. Of Kamala Harris of Donald Trump aan de macht komt, maakt voor het klimaat- en landbouwbeleid niet zoveel uit. Voor boeren zijn ook bij een Democratische president de maatregelen over het algemeen vrijwillig en meer kostengedreven, vooral aangejaagd met aanmoedigend beleid.

Mogelijk zetten de Democraten meer in op klimaat en biologische gewasbeschermingsmiddelen, maar de Republikeinen zullen de agrarische achterban zeker ondersteunen bij de uitdagingen. Beide partijen zien de landbouw als belangrijk deel van een oplossing.

Farm Bill

In de VS is de Farm Bill het belangrijkste beleidsinstrument voor landbouw- en voedselbeleid. De nieuwe Farm Bill wordt niet door het ministerie van Landbouw opgesteld, maar door het Amerikaanse Congres. Dat is opgebouwd uit de Senaat en het Huis van Afgevaardigden.

Het hangt van de politieke meerderheden in de Senaat en het Huis van Afgevaardigden af hoe een nieuwe Farm Bill eruit zal zien. De huidige Farm Bill uit 2018 is niet vernieuwd, omdat de Senaat en het Huis van Afgevaardigden er niet uitkomen.