Bloembollenteelt onder vuur, snelle verduurzaming is nodig

Bollentelers krijgen steeds vaker te maken met weerstand van omwonenden of andere belanghebbenden als zij percelen in gebruik willen nemen voor hun teelten. Het gaat dan vaak om landbouwgrond in directe nabijheid van bebouwing.

'Ik durf niet meer in mijn tuin te zitten als de boer verderop zijn bollen spuit en hang de was altijd binnen', vertelt Agnes Koegler uit het Drentse Geeuwenbrug aan de menigte. Omwonenden liepen de afgelopen tijd te hoop tegen vooral de lelieteelt in het Drentse Dwingeloo, Diever en Wittelte, maar ook in Sevenum (LB), Berlicum (NB) en Noordwolde-Zuid (FR). Via de de actiegroep Aardige Buren, maar ook Extinction Rebellion en Milieudefensie, bundelen zij hun belangen.

Formeel staan telers volkomen in hun recht om bollen te planten op hun percelen. Toch greep de rechter in enkele gevallen in nadat burgers daar een uitspraak zochten. In andere gevallen zagen zij zich na protesten uit de buurt of druk vanuit de gemeente genoodzaakt hun teeltplan aan te passen of te verplaatsen.

En inmiddels zijn het niet alleen burgers die de druk opvoeren. Ook overheden voelen soms de noodzaak in te grijpen. Zo stelde provincie Gelderland onlangs een verbod op bollenteelt voor bij waterwingebieden.

Telers werpen tegen zich strikt aan wet- en regelgeving te houden. Ook wijst de bloembollensector erop dat de weerstand afkomstig is van een relatief kleine groep mensen. Uit een groot reputatieonderzoek, eerder dit jaar uitgevoerd in opdracht van de KAVB en de handelsorganisaties Anthos en CNB, blijkt dat zo'n 70 procent van de Nederlanders positieve gevoelens heeft bij de sector.

Het rommelt al langer tussen bollentelers en burgers. Die laatsten zijn bang voor de gevolgen van het intensieve gebruik van gewasbeschermingsmiddelen voor de biodiversiteit en vooral voor de volksgezondheid.

Tot de resultaten van het RIVM-gezondheidsonderzoek bekend zijn, moet het voorzorgsprincipe worden toegepast, vinden actiegroepen. Dat houdt in: bij twijfel niet doen. Provincies kunnen daaraan invulling geven met teeltvrije zones of telers via onderzoek vooraf laten aantonen dat hun gewassen geen schade toebrengen aan de omgeving.

De lelieteelt is onterecht de zondebok en vooral een symbool voor organisaties die koste wat kost af willen van gewasbeschermingsmiddelen, vindt voorzitter Hester Maij van bollentelersorganisatie KAVB. Zij vergelijkt het met het roodharige jongetje in de klas waar iedereen wat op aan te merken heeft.

Volgens Maij is er grote zorg over de polarisatie. 'Er wordt veel geroeptoeterd en in discussies gaat het weinig over de inhoud. Tegenstanders redeneren naar hun doel toe met cijfers die niet wetenschappelijk onderbouwd zijn. Daar heb ik grote moeite mee. Wij gaan graag het gesprek aan, maar dan wel op basis van de juiste feiten.'

Maatregelen zoals de suggestie dat regionale overheden teeltvergunningen kunnen afgeven voor bepaalde gewassen, noemt de KAVB-voorzitter vooral contraproductief. 'We zijn tegen afvinklijstjes om teelten in te dammen. Die voegen niets toe aan het doel en staan de innovatie in de sector alleen maar in de weg.'

Ron Mulders, portefeuillehouder Plantgezondheid bij LTO, ziet een vergunningentraject ook als ongewenst: 'Of het nu gaat om milieuorganisaties, omwonenden of landbouwers, de doelen zijn hetzelfde. Iedereen wil schoon water, een betere bodem en gewassen telen zonder impact op de volksgezondheid.'

De huidige toelatingseisen voldoen volgens Mulders bovendien aan de principes van het voorzorgsbeginsel. Hij verwijst naar de ruime marges die worden aangehouden bij de beoordeling van middelen en naar de stevige gebruiksvoorschriften.

Wetenschap is uitgangspunt

'Voorop staat dat toepassingen veilig zijn voor de telers en hun omgeving. Maar daarbij is de wetenschappelijke context wel steeds het uitgangspunt. Dat geldt ook voor maatregelen als het instellen van spuitvrije zones, die hebben alleen meerwaarde als deze daadwerkelijk is aangetoond.'

De sectoren werken hard, maar volgens Mulders lukt het niet om alle gewenste doelen morgen al te bereiken. 'Daarom vragen we om tijd. Als milieuorganisaties steeds naar lokale rechters stappen om teelten te beperken, zijn ondernemers min of meer vogelvrij. Dat doet geen recht aan alle inspanningen.'

Mulders waarschuwt voor subcircuits waarbij lokale rechters de dienst uitmaken. 'De kennis over gewasbeschermingsmiddelen zit bij het Ctgb en voor de werkzame stoffen bij de Efsa. Rechters en juristen moeten dat erkennen. De toetsingskaders die worden gebruikt zijn wettelijk aanvaard en worden waar nodig aangepast op basis van nieuwe toetsen en voortschrijdend inzicht. Zo hoort dat.'

Maij is ervan overtuigd dat de bloembollensector over voldoende vakmanschap beschikt om de gewenste doelen te halen. Om dat te ondersteunen en telers daarvoor handvatten te geven, is de KAVB samen met ketenpartijen bezig om ambities voor verdere verduurzaming te formuleren op het gebied van gewasbescherming, waterkwaliteit, biodiversiteit, energie en arbeid.

De bollentelersorganisatie geeft ook hoog op van de innovatiekracht in de sector. Directeur Janny Peltjes van onderzoeks- en adviesinstelling HLB bevestigt dat. 'In proeven lukt het nu om voor de bollenteelt een reductie op de milieubelasting te realiseren die varieert van 30 tot soms zelfs 100 procent.'

Potentie van verduurzaming

In de discussie over het middelengebruik in de bollenteelt vindt Peltjes dat de focus vooral moet liggen op de potentie van verduurzaming. Zij wijst op onderzoek in het programma Duurzame Bollenteelt Drenthe. Hierin wordt ook de biologische teelt getest.

De vraag naar biologisch aanbod neemt toe bij onder meer regionale overheden. 'Er is zo ontzettend veel gaande in alle sectoren', stelt Peltjes. 'Er zijn nieuwe toepassingen op het gebied van robotisering en het gebruik van kunstmatige intelligentie. De verduurzaming gaat in een rap tempo. Het devies is nu om de sectoren de tijd te gunnen stappen vooruit te zetten en niet te blijven hangen in de oude situatie. Uiteindelijk wil iedereen een gezonde productie en leefomgeving.'

De sector moet intussen niet bij de pakken neer zitten, vindt Maij. 'Het is ook voor de sector overduidelijk dat het nodig is te blijven werken aan het vergroenen van productiemethoden. Er zijn al flinke stappen gezet, maar we moeten nog verder.'

Het is belangrijk daar transparant over te zijn naar de samenleving, stelt de KAVB-voorzitter. 'De telers zijn daarvoor de beste ambassadeurs. Zij moeten het gesprek aangaan met hun omgeving en laten zien en uitleggen wat ze doen. Dat haalt vaak al veel kou uit de lucht en voorkomt verdere polarisatie.'

'Dat boeren niet zien dat dit niet goed is'

De twee senioren uit het buitengebied van Noord-Drenthe maken zich zorgen. Ze wonen naast een akkerbouwperceel waar regelmatig aardappelen op worden geteeld.

'We zien dan hoe vaak die aardappelen worden bespoten. We willen onze omgeving leefbaar houden voor onze kleinkinderen. Ik snap niet dat boeren niet zien dat het huidige gebruik van gewasbeschermingsmiddelen niet goed is', zegt Elbert.

Oplossingen zoeken

'We moeten met elkaar oplossingen zoeken', vult Terwisscha aan. 'Het is niet zwart-wit, maar we willen wel dat het gebruik van die middelen wordt teruggebracht. Het zijn niet zozeer de boeren die we aanspreken, maar eerder de laag die daarboven zit. Het zijn immers de fabrikanten die aan de touwtjes trekken.'

Als het aan het tweetal ligt, wordt er meer op ingezet om zoveel mogelijk biologisch en circulair te telen. 'De mensen moeten weten dat het ook anders kan. Boeren hoeven voor ons helemaal niet weg, ze moeten zich aanpassen. Dwang helpt niet. Wat wel helpt, is dat steeds meer mensen zien dat het zo niet meer kan', besluit Elbert.

'Behandel ons als alle andere teelten'

Veninga blijft hij er positief onder. 'De basis voor je bedrijf is continuïteit. Ik merk dat die weerstand tegen de lelieteelt in Drenthe bij een heel kleine groep zit, zo'n 5 procent van de plaatselijke bevolking. Dat zijn voornamelijk 'nieuwe Drenten', mensen die hierheen zijn gekomen om te wonen', zegt hij.

'Van de grootste groep, de 'oude Drenten' die hier al hun hele leven zijn, hoor ik een ander geluid. Die stappen in de supermarkt op mij af en zeggen: vooral doorgaan. Ze geloven in een levendig platteland', stelt Veninga.

Duidelijke strategie

De teler kiest met zijn bedrijf een duidelijke strategie: via innoveren in de teelt het gebruik van chemische middelen omlaag krijgen, zodat dit op het niveau komt van de akkerbouwgewassen. Al gaat dat niet van vandaag op morgen en kost het veel extra inspanningen.

'We doen nu drie jaar mee aan het project Duurzame Bollenteelt Drenthe, dat wordt ondersteund door gemeenten, de provincie en het ministerie van LNV', vertelt Veninga. 'Doel is een teelt waar de omgeving geen last van heeft. Ik hoop dat we dan net zo worden behandeld als de akkerbouwteelten.'

'Zoals het systeem nu is, loopt het vast'

De Vries was als jurist betrokken bij het protest tegen de teelt van lelies op een perceel pal naast woningen en sportvelden, met een basisschool even verderop. De betrokken teler heeft het perceel inmiddels een andere invulling gegeven. 'Ik waardeer boeren en begrijp hun zorgen, maar zie dat ook zij vastlopen in het bestaande systeem.'

De Vries is opgegroeid in Noord-Friesland en zegt genoeg plattelander te zijn om zich in de positie van boeren te kunnen verplaatsen. 'Het is problematisch dat het nu zo loopt, het zet mensen tegen elkaar op', stelt hij.

Gevlucht voor Schiphol

'Je verhuist van de stad naar het buitengebied omdat je in het westen van Nederland niet meer onder de aanvliegroutes van Schiphol wilt wonen. Dan kom je hier en maak je je weer dagelijks zorgen.' En De Vries is naar eigen zeggen niet de enige.

'Ik koop veel groenten van een biologische tuinderij bij mij om de hoek. Maar je vraagt je dan wel af hoe dat zit als eromheen zo veel bestrijdingsmiddelen worden gebruikt', geeft De Vries aan. Stoppen met deze middelen ziet hij als ultieme oplossing. 'Daarvoor moet er een transitiemodel komen. Zoals het systeem nu is, loopt het vast.'