'Het ontbreken van een horizon is een rem voor alle ondernemers'

Kees van den Hombergh werkt als adviseur voor mkb-bedrijven en is gespecialiseerd in familiebedrijven. 'Het begint vaak met luisteren en observeren om vervolgens een analyse en een plan van aanpak te maken. Mkb-bedrijven zijn voor het grootste deel familiebedrijven. Voor boerenbedrijven is het familie-DNA vaak nog veel sterker en al generatieslang aanwezig. De familierelatie kan een bedrijf maken of breken', stelt de bestuurssecretaris van MKB-Limburg.

We zien het toenemend belang van data en artificial intelligence voor ondernemers

Kees van den Hombergh, bestuurssecretaris MKB-Limburg

Wat doet netwerkorganisatie MKB-Limburg?

'We dragen op veel manieren bij aan een goed ondernemersklimaat in onze provincie. Daarvoor organiseren we zo'n veertig evenementen per jaar. Contacten maken contracten, zo luidt het devies. Daarnaast lobbyen we voor de belangen van onze leden, zowel lokaal, provinciaal als op landelijk niveau. We krijgen veel vragen van onze leden in de trant van 'hoe moet ik?', 'hoe kan ik?' of 'waar moet ik zijn?'. Het gaat dan onder meer over de compensatieregelingen van de watersnood of de coronapandemie.

'We hebben drie regiobesturen om op lokaal niveau te weten wat er speelt. Boerenbedrijven zijn vertegenwoordigd door de LLTB, dus werken we veel samen binnen Ondernemend Limburg. Het gaat dan om gezamenlijke belangen op het gebied van duurzaamheid, energie, arbeidsmarkt en veiligheid. Ook zien we het toenemend belang van data en artificial intelligence voor ondernemers.'

Wat is uw grootste zorg voor het mkb?

'Of het de komende vijf jaar nog allemaal is te bolwerken voor onze leden. De coronapandemie heeft er vooral bij de horeca ingehakt. Vervolgens kwam de oorlog in Oekraïne waardoor de prijzen voor energie en grondstoffen zijn gestegen. Het is steeds moeilijker om aan personeel te komen en we willen als maatschappij aandacht voor circulariteit en duurzaamheid. Kortom: het is in deze tijd behoorlijk complex om een bedrijf operationeel te houden. De vraag is bij wie alle extra kosten komen te liggen.'

Laat deze complexiteit zich ook vertalen naar de land- en tuinbouw?

'Tijdens de presentatie van het boek 'Bedrieglijk onvermogen' over de melkveesector en de stikstofproblematiek zei LAJK-voorzitter Mayco ten Kate het treffend: met het uitblijven van een landbouwakkoord durven jonge boeren niet te investeren.

'Volgens mij is het ontbreken van een horizon een rem. Dat we nu nog steeds geen nieuw kabinet hebben, maakt de onzekerheid alleen maar groter. Veel boeren en tuinders staan voor de keuze om te stoppen of door te gaan. Vaak is dat een keuze tussen hart en verstand. Het kost tijd om gevoel en ratio bij elkaar te laten komen.'

Deze roman gaat over een biologische melkveehouderij die overgaat naar de volgende generatie en uiteindelijk stopt. Wat was de aanleiding voor dit boek?

'Ik zag de boerenprotesten met brandende hooibalen en dacht: deze kant moeten we niet op. Ik hoorde iemand aan een talkshowtafel zeggen dat een halve eeuw geleden boeren evengoed in de knel kwamen en dat er politiek werd gesproken over de halvering van de melkveehouderij. Dat ben ik verder gaan uitzoeken. Dan zie je dat veehouders toen ook al de speelbal waren van politiek beleid.

'Bedrieglijk onvermogen' is een juridische term die staat voor het verdoezelen van onbekwaamheid. Dat overkomt nu de veehouderij opnieuw. Alle betrokken partijen hebben boter op hun hoofd.'

Welke lessen zijn uit het verleden te trekken?

'Het allerbelangrijkste is dat de overheid eens moet komen luisteren op het erf naar de mogelijkheden en vervolgens enig maatwerk bieden voor de boer. Geef ook meer ruimte voor ondernemerschap. Heb ik dan dé oplossing gevonden? Nee, maar het gesprek met elkaar kan wel de juiste richting wijzen. Generieke regels en wetten leiden tot allerlei negatieve prikkels, zoals je zag bij de melkplas en de boterberg in de twintigste eeuw.'

Zijn boeren wel echte ondernemers, wordt soms gefluisterd. Wat vindt u?

'Dat hangt af van de definitie die je aan het ondernemerschap geeft. Als je vindt dat een ondernemer voor eigen winst en verlies producten afzet op de markt, dan gaat dat voor sommige boeren en tuinders in mindere mate op. Veel boerinnen stonden vroeger op de markt om hun eigen zuivel te verkopen. Nu gaat het gros als homogeen product naar een van de grote zuivelaars. Een neef van mij houdt Franse vleesrunderen, teelt zelf de voedergewassen en zet het vlees lokaal af. Dat vind ik zonder twijfel ondernemerschap.'

Hoe beschouwt u de toekomst van de land- en tuinbouw?

'In Nederland lopen we tegen de grenzen aan van wat we als maatschappij kunnen en willen. Voor grootschalige intensieve landbouw voor een wereldmarkt zie ik weinig toekomstperspectief. Verandering is nodig, maar de rekening daarvoor mag niet onevenredig zwaar bij boeren komen te liggen. In de stikstofdiscussie wordt vaak beschuldigend en verwijtend naar boeren gekeken, terwijl velen met de rug tegen de muur staan en niet zomaar het roer kunnen omgooien. De consument zou wat meer moeten betalen voor voedsel, zodat de verdiensten voor boeren beter worden.

'Verder geloof ik in lokale economische netwerken. Bierbrouwer Gulpener is daar een voorbeeld van. Boeren in de buurt leveren tarwe en gerst voor het bier en krijgen een goede prijs voor een goede kwaliteit. Reststromen worden gebruikt om brood van te maken en de gezamenlijke ecologische voetafdruk wordt kleiner. Dit is eigenlijk een vernieuwende manier van het coöperatieve denken.'