Nooddoden blijft een ongemakkelijk thema

Achtergrond Pluimvee Ilona Lesscher 20 feb 2024 om 15:30uur

Afscheid nemen van zorgbehoevende dieren hoort bij het houden van dieren. Maar nooddoden is en blijft een ongemakkelijk thema. Het bespreekbaar maken en duidelijke afwegingskaders kunnen veehouders helpen.

Nooddoden+blijft+een+ongemakkelijk+thema

Het is 2017 wanneer dierenarts Anette van der Aa in Vroomshoop het Beste idee van Varkensland wint met de introductie van een beslisondersteuner die varkenshouders helpt bij de vraag of het vanuit het oogpunt van dierenwelzijn gewenst is om een big te doden. Vanuit de zaal kwamen positieve reacties. 'Je hebt als varkenshouder tegen beter weten in altijd de hoop dat het misschien beter zal gaan', reageerde een ondernemer.

Het doden van dieren is onderdeel van de gezondheidszorg waar veehouders en dierenartsen gezamenlijk aan werken. Tools als een beslisondersteuner helpen de besluitvorming en zijn een hulpmiddel om het onderwerp bespreekbaar te maken met medewerkers. Desalniettemin blijft het een ongemakkelijk thema.

In 2023 wijdde de Raad voor Dieraangelegenheden er op verzoek van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit daarom een zienswijze en webinar over aan. Dit webinar spitste zich toe op het euthanaseren van zorgbehoevende gezelschapsdieren en dieren in veehouderij.

Te vaak blijft een dier in leven, omdat er hoop blijft op herstel

Marrit van Engen, Hogeschool Aeres Dronten

De raad spreekt liever over nooddoden dan over euthanasie. 'Bij euthanasie is sprake van zelfbeschikking. Dat is er in het geval van een dier niet', licht Leo den Hartog van de Raad voor Dieraangelegenheden toe. In de ogen van de raad is het doden van zorgbehoevende dieren legitiem wanneer sprake is van ondraaglijk en/of onherstelbaar lijden. Of wanneer de zorgvraag veel verder gaat dan wat van een veehouder mag worden gevraagd.

Bij het voortijdig doden van dieren gaat het, geeft Den Hartog aan, om incidentele gevallen. In situaties waarin sprake is van routinematig doden van dieren, zijn bedrijfsaanpassingen of een systeemverandering noodzakelijk. De belangrijkste aanbeveling van de raad betreft preventie: het voorkomen dat zorgbehoevende dieren ontstaan.

Emotioneel beladen

Naast preventie doet de Raad voor Dieraangelegenheden nog drie aanbevelingen. Die hebben betrekking op het moment van nooddoden, de uitvoering en de communicatie. Vooral voor dat laatste wordt aandacht gevraagd. De raad constateert dat het voortijdig doden van vaak jonge dieren emotioneel beladen is. Dat kan het op tijd nemen van een besluit belemmeren. In de sector moet daarom meer en beter worden gecommuniceerd over zorgbehoevende dieren, stelt de raad.

Marrit van Engen van Aeres Hogeschool in Dronten beaamt dat. Het onderwerp houdt haar als dierenarts al jaren bezig. 'Te vaak blijft een dier in leven, omdat er hoop blijft op herstel', zegt ze. In 2020 zette Van Engen met innovatiegelden van de hogeschool rond dit thema een project op. Dat project is in de zomer van 2023 afgerond.

De eerste beslisondersteuner werd in 2017 ontwikkeld voor pasgeboren biggen. © Twan Wiermans

Het project richtte zich op soft skills, zoals het bespreekbaar maken van het onderwerp. 'Studenten vinden het prima om erover te praten, maar gaan er wel verschillend mee om. Ook niet iedereen kan het', weet Van Engen. Veehouders hebben zorgplicht en daar hoort soms het doden van dieren bij.

Gevoel van falen

Waarom het zo moeilijk is om erover te praten, komt volgens Van Engen door het gevoel van de veehouder dat hij of zij gefaald heeft in de zorgplicht. Ook ziet de ondernemer vaak op tegen de handeling. Ook is er zorg over de maatschappelijke reacties die het doden van dieren kan oproepen. 'De veehouderij krijgt al veel over zich heen.'

Om de woordeloosheid te doorbreken, wijdde Aeres in 2021 een symposium aan het onderwerp. De kennis die binnen het project is opgedaan, is gedeeld met alle groene kennisinstellingen in Nederland. Ook heeft het project leverde materiaal op voor workshops, dat binnen het mbo en hbo van Aeres wordt gebruikt.

Ook bij gezelschapsdieren is de discussie over het doden van zorgbehoevende dieren actueel. © Twan Wiermans

Studenten, de ondernemers en erfbetreders van de toekomst, zijn bij uitstek de groep om het taboe rond het doden van dieren te doorbreken en het onderwerp bespreekbaar te maken, vindt Van Engen.

Maatschappelijk verantwoord

Het bespreekbaar maken van het doden van dieren, is ook een drijfveer in het werk van Dorien Eppink van Hogeschool Van Hall Larenstein. Net zoals Van Engen is zij opgeleid als dierenarts. Het houden van dieren kent volgens haar, naast een economisch en vaktechnisch component, ook een ethische factor. Dat het onderwerp ethiek binnen opleidingen de laatste jaren hoger op de agenda is gekomen, juicht Eppink dan ook toe.

Op maatschappelijk en politiek gebied is sprake van toenemende aandacht voor de zorg van landbouwhuisdieren, terwijl een veehouder vaak niet weet hoe daarop te reageren. 'Alles wat boeren doen of zeggen over dit onderwerp, het is nooit genoeg. De veehouder voelt zicht altijd veroordeeld', is de ervaring van Eppink. Zij was betrokken bij de zienswijze van de Raad voor Dieraangelegenheden over het doden van zorgbehoevende dieren.

Jonge dieren vertederen. Dat maakt nooddoding, wanneer het nodig is, extra moeilijk. © Twan Wiermans

Die zienswijze roept bij de overheid nieuwe vragen op, bijvoorbeeld hoe veehouders en erfbetreders geholpen kunnen worden om het doden van dieren op maatschappelijk verantwoorde wijze te doen. Uit de praktijk blijkt dat nog veel onwetendheid is over hoe je dat doet en welke methoden beschikbaar zijn.

Het maatschappelijk verantwoord doden van dieren is een van de vier thema's van het programma Praktijkkennis voor Voedsel en Groen van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Regieorgaan SIA. Eppink hoopt, als de projectaanvraag wordt gegund, in september te starten met een tweejarig praktijkgericht onderzoek. Dat moet zorgen voor meer inzicht in welke verbeteringen mogelijk zijn.

Informatie over het doden van zorgbehoevende dieren

Veehouders mogen eigen dieren doden wanneer daar noodzaak toe bestaat en onnodig lijden wordt voorkomen. In de zienswijze 'Doden van zorgbehoevende dieren' meldt de Raad voor Dieraangelegenheden dat beslisondersteuners, richtlijnen en protocollen kunnen bijdragen aan een zorgvuldige besluitvorming en uitvoering bij voortijdig doden. De raad roept sectorpartijen op om deze hulpmiddelen voor alle sectoren te ontwikkelen en op te nemen in de kwaliteitssystemen. Naast de beslisondersteuner voor pasgeboren biggen, is er inmiddels ook een beslisondersteuner voor vleesvarkens vanaf twee maanden, lammeren, schapen en konijnen. Omdat niet iedereen daarvan op de hoogte is, zijn deze beslisondersteuners sinds kort met een link naar de universiteit van Utrecht te vinden op de website van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Ook andere relevante informatie is op deze website te vinden.