Boeren uiterwaard laten stem horen over eigen gebied

Tussen Doesburg, Dieren en De Steeg liggen de uiterwaarden Havikerwaard, Beimerwaard, Fraterwaard en Olburgerwaard, oftewel het HBFO-gebied. Op deze 1.340 hectare grond, alles Natura 2000-gebied, boeren dertien agrarisch ondernemers, vooral melkveehouders. Zij werden twee jaar geleden abrupt geconfronteerd met plannen voor de uiterwaarden.

Een MIRT-proces startte: een Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport. ‘Groot onderhoud voor de IJssel, denk aan klimaatadaptatie en bevaarbaarheid van de rivier’, vertaalt André Rotteveel, beleidsadviseur ruimtelijke ordening en energie bij LTO Noord regio Oost. Het MIRT-proces wordt gecombineerd met andere opgaven, zoals voor stikstof en de Kaderrichtlijn Water.

‘Men kwam met heel heftige plannen, maar daarbij vergat men dat dit cultuurlandschap al heel uniek is, veel waarde heeft en door de boeren wordt beheerd’, schetst Rotteveel.

Al meer natuurinclusief

‘Het is precies zoals je je de uiterwaarden voorstelt: met uitgestrekte landgoederen en koeien in de wei. Bovendien zijn de bedrijven redelijk extensief en doen de boeren, meer dan gemiddeld, aan natuurinclusieve landbouw. Er gaat dus al veel goed, daar moest meer aandacht voor komen.’

Het was zaak om aan tafel te komen bij de betrokken partijen, zoals provincie Gelderland, Rijkswaterstaat en Waterschap Rijn en IJssel. Daarvoor werd boerin Alma Frederiks gevraagd, melkveehouder met 115 koeien in de Fraterwaard in Ellecom en verbonden aan LTO-afdeling Zuid-Oost Veluwe. Zij vormde een coalitie van boeren om zich heen en ontpopte zich tot trekker van het proces.

Doemscenario

‘Het meest dramatische dat kan gebeuren, is dat alles riviernatuur wordt’, zegt Frederiks. ‘Dan is boeren hier niet meer mogelijk. Ik weet niet of het zover komt, maar de provincie moet wel doelen halen. Als ze ingrepen doen aan de IJssel om afvoercapaciteit te verhogen en bodemerosie tegen te gaan, kost dat ook grond maar het is minder dramatisch dan alles riviernatuur.’

Zo ver hoeft het niet te komen, vindt de boerin ook. ‘Wij laten juist zien dat boeren en landschaps- en natuurbeheer hier prima naast elkaar kunnen bestaan. Het is een prachtig gebied.’

Frederiks’ doel is om het cultuurlandschap, gemaakt en onderhouden door boeren, te behouden. Ook moet er een voldoende verdienmodel blijven. ‘We hebben ons best gedaan om boeren beter op de kaart te krijgen. Dat is gelukt, inmiddels praten we een aardig woordje mee met de plannenmakers.

‘We hebben volgens mij duidelijk kunnen maken dat het landschap zo mooi open blijft doordat wij het goed bijhouden. Ook hebben we meegedacht over toekomstscenario’s waarbij het huidig gebruik, bodemafvoer, rivier en natuur, stikstof en natuurinclusieve landbouw aan bod kwamen.

Bod aan de maatschappij

‘Wat er verder gaat gebeuren, weten we echter nog niet’, vervolgt Frederiks. ‘We hebben wel te maken hebben met uitdagingen, zoals Natura 2000, ganzenoverlast, verlies van derogatie en een scheurverbod. De toekomst is heel onzeker. Dat is misschien wel het ergste. Het zou mooi zijn als we daar wat aan kunnen doen, bijvoorbeeld door met een bod van ons gebied aan de maatschappij te komen en te laten zien wat het de samenleving kost als we dat leveren.’

Het heft in eigen hand nemen, dat is ook de manier voor melkveehouder Henri van Beek om met de situatie om te gaan. Hij runt een bedrijf met 260 melkkoeien op 150 hectare grond in de Doesburgse Fraterwaard. Van Beek schrok zich vorig jaar een hoedje toen de plannen met betrekking tot de Kaderrichtlijn Water, een nevenspoor van het MIRT-proces, bekend werden. ‘Ze wilden 25 hectare grond die ik gebruik, bij hoog water onder laten lopen. Bij de buurman ging het om 32 hectare. Dan is het gedaan met het boeren.’

Van Beek, wiens zonen van 18 en 20 ook in de VOF zitten, beleefde een ‘heel vervelend jaar. Ik dacht echt dat we moesten stoppen met boeren hier.’ Er was ook ongeloof. ‘Hoe kan het dat we zulke plannen uit de media moesten horen? Daarover heb ik heel vervelende gesprekken gevoerd met betrokken partijen.’

Doordat hij aan de bel trok, kwam er wel een gesprek op gang en zo kreeg een negatieve aanleiding toch een positieve uitkomst. ‘Ja, we voeren nu constructief overleg over de Kaderrichtlijn Water. Dat is niet altijd makkelijk en ik ben geschrokken van hoe weinig kennis er is over het boerenbedrijf en het gebied. Terwijl wij de uiterwaarden hebben gemaakt zoals ze nu zijn. Het is dus veel handiger om boeren te vragen hoe je dingen kan aanpakken. Dan krijg je een gedragen plan en is het rendement groter.’

Duidelijkheid

Van Beek heeft nog geen idee of hij en zijn zonen, de vierde en vijfde generatie op het familiebedrijf, verder kunnen. ‘Ik schat de kans 50/50. Het is in elk geval goed dat we onze stem laten horen en bij de grote jongens aan tafel zitten, want daar zijn we van afhankelijk.’

Rotteveel, die samen met collega Joanne te Winkel de vertaalslag maakt tussen boerenerf en beleidsmakers, is blij dat de boeren betrokken zijn bij het gebiedsproces. ‘Zij leven in een heel onzekere periode. Nu praten ze niet alleen mee over de invulling, ze kunnen ook een eigen plan neerleggen. We willen harde, meerjarige afspraken. Dat levert duidelijkheid en rust op.’