Blijvers moeten plannen maken voor toekomst

Minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) publiceerde maandag de eerste regelingen voor de stikstofaanpak. Met de Lbv en Lbv-plus hoopt de bewindsvrouw een eerste ‘grote deuk’ te slaan in de stikstofemissie uit de veehouderij.

Afgaand op signalen uit de provincies rekent de bewindsvrouw op voldoende deelname. De ‘goudomrande’ piekbelastersregeling Lbv-plus biedt stoppers 120 procent van de ‘gecorrigeerde vervangingswaarde van de productiecapaciteit per vierkante meter’. Daar komen nog vergoedingen bij voor ingeleverde productierechten en sloopkosten. Het budget voor deze eenmalige regeling, die sluit op 5 april 2024, is 975 miljoen euro.

Een exact doel van de stoppersregelingen wil Van der Wal niet geven. ‘Laten we eerst zien of er echt beweging komt.’ Het kabinet hoopt dat zo’n 20 procent stopt van de drieduizend boeren waarop de Lbv-plus is gericht. Uit een analyse door het Planbureau voor de Leefomgeving van eerdere stoppersregelingen lijkt dat een reële verwachting. Daarmee komt het aantal stoppende piekbelasters ook overeen met de vijf- à zeshonderd bedrijven die Johan Remkes adviseerde op te kopen.

De stikstofminister hoopt dat de openstelling van de regelingen en de website aanpakpiekbelasting.nl boeren ertoe aanzetten na te denken over wat nodig is voor de toekomst van hun bedrijf. ‘Ik benader dit vanuit positiviteit en de ondersteuning die we boeren hierin bieden.’

Aanzienlijke reductie

Piekbelasters die willen blijven boeren, moeten voor omschakeling kiezen uit de transitiesporen innovatie, extensivering en/of verplaatsing. De verplichte ondernemingsplannen van deze boeren moeten leiden tot een aanzienlijke reductie van de stikstofuitstoot.

Ondernemers die hieronder vallen en hun emissie met 85 procent weten terug te brengen, kunnen doorgaan. Piekbelasters die een dergelijke reductie niet halen, moeten afwachten of hun ondernemingsplan binnen het gebiedsproces voldoende is. Een stoppende buurman kan in zo’n geval lokaal gunstig uitpakken. Uitkomst kan ook zijn dat aanvullende maatregelen nodig zijn.

De overheid introduceert zaakbegeleiders die agrariërs adviseren over hun opties en beschikbare regelingen. Dit zijn vaste contactpersonen die naast de eigen bedrijfsadviseurs optreden en langdurig beschikbaar blijven.

De zaakbegeleiders die veehouders ondersteunen bij het maken van nieuwe plannen hebben ook de taak om te zorgen dat deze toekomstbestendig zijn in het licht van zowel de lokale natuuropgave in het gebied, alsook de klimaat- en wateropgaven. Voorkomen moet worden dat gedane investeringen later toch niet houdbaar blijken.

Op de deze week geopende website aanpakpiekbelasting.nl kunnen agrariërs met het invullen van enkele basisgegevens van hun bedrijf controleren of ze onder de piekbelastersregelingen vallen. Ondanks een op sociale media gevoerde anti-campagne was de website vanaf de start overbezet. Bij het ter perse gaan van Nieuwe Oogst hadden ruim 7.400 ondernemers de Aerius Check aangevraagd.

Veehouders met melkvee, kalveren, varkens, kippen of kalkoenen vallen onder de piekbelastersaanpak als ze binnen 25 kilometer rond de onderneming minimaal 2.500 mol stikstofdepositie per jaar veroorzaken op stikstofgevoelig Natura 2000-areaal waarop de kritische depositiewaarde wordt overschreden.

Feitelijke activiteiten

Voor de bepaling of agrarische bedrijfslocaties in aanmerking komen, wordt gekeken naar de feitelijke – en dus niet de vergunde – activiteiten in 2021. Wie onder de piekbelasters valt, komt in aanmerking voor de Lbv-plus-opkoopregeling die een extra hoge uitkoopvergoeding biedt van 120 procent.

Daarnaast is er ook een soberdere Lbv-regeling waaraan ook niet-piekbelasters mee kunnen doen. Deze start met een vergoedingspercentage van 100 procent. De regeling wordt meerdere keren opengezet, waarbij dat percentage stapsgewijs daalt. De eerste tranche bevat een budget van 500 miljoen euro en sluit al op 1 december 2023.

Overlap in regelingen

De Lbv mikt op tienduizend veehouders, de Lbv-plus op drieduizend. Tussen beide regelingen zit enige overlap, waardoor de opkoopregelingen voor circa achtduizend boeren een optie zijn. Deelname is vrijwillig, benadrukt minister Van der Wal in de gepubliceerde beleidsstukken.

Boerenorganisaties LTO Nederland en Agractie reageren teleurgesteld dat maandag niet alle regelingen tegelijk open zijn gegaan. Zij vinden dat boeren daarover een afgewogen oordeel moeten kunnen vellen bij het maken van de ondernemingsplannen voor hun bedrijf. De minister belooft dat er vanaf komend najaar een periode is van enkele maanden waarin alle regelingen openstaat.

Bang dat dan het budget voor de riantere Lbv-plus-regeling dan al is vergeven – en dus niet meer voor iedereen bereikbaar zal zijn – is Van der Wal niet. Mocht de opkoopregeling overtekend raken, dan ziet ze mogelijkheden het budget daarvoor op te schroeven.

Bij opkoop kan het bevoegd gezag maximaal 15 procent van de oorspronkelijk vergunde stikstofemissie toestaan voor een nieuw te starten bedrijfsactiviteit. De Lbv-plus is het financieel aantrekkelijkste aanbod. Er komt geen financieel aantrekkelijkere regeling voor de aangegeven doelgroep van piekbelasters, benadrukt de minister.

Een beperkt aantal bedrijfslocaties dat voldoet aan de drempelwaarde voor piekbelasting zal naar verwachting niet voldoen aan de voorwaarden voor de Lbv-plus, omdat het diercategorieën zoals eenden of geiten betreft die buiten de reikwijdte van deze regeling vallen. In dat geval wordt bekeken of hier de Maatregel gerichte aankoop en beëindiging veehouderijen nabij natuurgebieden (Mgav) kan worden ingezet. Het streven is om deze regeling eind 2023 te publiceren.

Afweging maken

Voor ondernemers die zich niet laten uitkopen en niet per se onder de piekbelastersaanpak vallen, komen er subsidieregelingen voor extensiveren, omschakelen, innovatie en bedrijfsverplaatsing. Tussen eind 2023 tot april 2024 is er een periode dat alle regelingen gelijktijdig openstaan. Dan kunnen ondernemers die door willen gaan een afweging maken.

Bij de opkoopregelingen blijft de grond in principe in handen van de boer. Wil een boer toch (een deel van) zijn grond verkopen, dan kan dat aan onder meer de provinciale grondbanken of Nationale Grondbank.

De Nationale Grondbank kan ook hele bedrijven aankopen die geschikt zijn voor de verplaatsingsregeling, waarover lang is onderhandeld met de Europese Commissie. Onderwerp van discussie hierbij was een aanpassing waardoor een verplaatser ook een reeds bestaand bedrijf kan kopen. Deze regeling wordt momenteel uitgewerkt.

Op het gebied van innovatieve reductietechnieken zijn er in de afgelopen jaren enkele tegenvallers geweest. Zo bleken emissiearme stalvloeren achteraf vaak niet te voldoen. Dergelijke debacles wil het kabinet nu voorkomen. Voordat technieken op de Regeling ammoniak en veehouderij (RAV)-lijst komen, worden deze strenger tegen het licht gehouden. Ook wil Van der Wal dat innovaties om andere redenen worden toegepast.

Net als de overige regelingen moet ook die voor innovatie verder worden uitgewerkt. Wel is bekend dat voor de eerste tranche 30 miljoen euro beschikbaar is, waarbij tot 80 procent van de kosten wordt vergoed. Er wordt nu in samenwerking met Wageningen University & Research een lijst opgesteld met de technieken die in aanmerking komen.

In het verleden werd de toepassing van een innovatie vaak gecombineerd met een productieverhoging. Die weg wil het kabinet niet weer inslaan. Als een ondernemer ervoor kiest om met technologie te gaan werken, dan moet dat straks in combinatie met andere maatregelen. Denk aan sensortechniek om de uitstoot te monitoren, anders voeren of een andere managementmaatregel.

Extensiveren

Bij extensiveren gaat het om het verlagen van de veebezetting per hectare. In het kader van het Nationaal Strategisch Plan komen subsidies vrij voor melkveehouders in en rond veenweide- en Natura 2000-gebieden die willen extensiveren en daarbij meer beweiding toepassen. Het streven is om deze regeling in het najaar van 2023 open te stellen, ook voor een bredere groep dan alleen bedrijven die vallen onder de aanpak piekbelasting.

Voor omschakelaars naar biologisch of natuurinclusief boeren of veehouders die akkerbouwer worden, komen gunstige leningen en borgstellingen voor werkkapitaal beschikbaar. Dit gebeurt in het kader van het Omschakelprogramma Duurzame Landbouw. Het huidige pilot-Investeringsfonds Duurzame Landbouw is tot het einde van het jaar verlengd en een omzetting in een definitief fonds vanaf 2024 wordt voorbereid. Ook hier kunnen niet-piekbelasters gebruik van maken.

De aanpak piekbelasting richt zich ook op het versneld terugdringen van de stikstofuitstoot door piekbelasters uit de industrie en energiesector. Voor dit deel is minister Rob Jetten van Economische Zaken en Klimaat aan zet. Zijn aanpak richt zich ten eerste op de 28 grote industriële bedrijven die aan de drempelwaarde voor piekbelasting voldoen.

Daarnaast is stikstofreductie een integraal onderdeel van de maatwerkaanpak voor de grootste CO2-uitstoters, dus ook voor de 13 bedrijven die niet aan de drempelwaarde voldoen.

Voor de eerste groep industriële piekbelasters komen er eisen voor de versnelde verduurzaming van (verbrandings)processen waarbij stikstofoxiden en CO2 vrijkomen. Zij kunnen daarvoor putten uit generieke regelingen gericht op energiebesparing en klimaataanpak.

‘Ik wil dat boeren gaan nadenken over hoe zij hun toekomst zien’

U wilt met de stoppersregelingen een beweging in gang zetten. Wat bedoelt u daarmee?
‘Ik wil dat boeren nadenken over hun toekomst. Zeker de boeren die op een lastige locatie zitten nabij Natura 2000-gebieden en piekbelaster zijn.’

Welke keuze moeten zij maken?

‘Deze boeren gaan nadenken over hoe zij hun toekomst zien. Dat kan zijn stoppen, verplaatsen, investeren in innovatie, het bedrijf over een andere boeg gooien en omschakelen naar biologisch of een nieuw product of dienst en extensiveren. Wij ondersteunen de boeren met regelingen, maar zij moeten zelf aan de slag gaan om een keuze te maken en een ondernemersplan opstellen.’

Wat als piekbelasters geen stappen willen zetten?

‘Dat kan ook, maar dan moeten zij in de gebiedsprocessen alsnog keuzes maken. De uitvoering daarvan ligt bij de provincies. Zij zullen de ondernemersplannen van de boeren beoordelen op milieudoelen en gebiedsproces.’

De stoppersregelingen roepen ook weerstand op.

‘Dat is een kwalijke zaak. Ik hoor geluiden dat boeren onderling worden geïntimideerd. Kies vooral zelf.’

Sommige boeren zijn huiverig om hun gegevens op een overheidswebsite achter te laten. Is hun angst terecht?

‘Nee, we slaan geen gegevens op. We houden alleen bij hoeveel bezoekers op de site zijn geweest en hoeveel mensen de Aerius Check hebben ingevuld. Dat waren er op de eerste dag al 3.600. De gegevens die zijn ingevuld noch de uitkomst worden opgeslagen. Dat mag niet.’

Kunnen PAS-melders ook gebruikmaken van de regelingen?

‘Jazeker. Sterker nog, PAS-melders kunnen de regelingen gebruiken voor legalisatie. Als hun ondernemersplan door de provincie is goedgekeurd, dan betekent het ook dat ze vergund zijn.’