Bond van Boerderijzuivelbereiders: kaasmaken kan met deze melkprijs niet uit

'Er zijn de laatste jaren flink wat nieuwe zuivelbereiders bijgekomen', begint voorzitter Theo Dekker van de Bond van Boerderijzuivelbereiders. 'Bij de intrede van de fosfaatwetgeving kozen sommige melkveehouders niet voor de aanschaf van fosfaatrechten, maar gingen ze hun melk opwaarderen', zegt hij. Ze begonnen een kaasmakerij of besloten yoghurt en vla te maken.

Volgens Dekker heeft ook voormalig landbouwminister Henk Staghouwer de lokale productie van zuivel gepromoot. 'Hij had het over korte ketens. Dat klinkt mooi en het is hip, maar het moet wel financieel uit kunnen.'

Bij de Bond van Boerderijzuivelbereiders zien ze veel van dit soort boereninitiatieven stranden. Het is volgens Dekker een moordende strijd om je kaas in de supermarkt te krijgen. Ook de retail en handel zitten niet stil. 'Daarnaast hebben de grote zuivelconcerns hun eigen kazen en die promoten ze goed.'

De melkveehouderij telt meer dan vijfhonderd zelfzuivelaars, waarvan ongeveer de helft kaas maakt.

Explosieve kostenstijging

Niet alleen nieuwkomers hebben het zwaar, ook de doorgewinterde kaasbereiders hebben het lastig. De kosten voor het produceren van kaas zijn explosief gestegen. Denk aan die van zuursel, kaasplastic en reinigingsmiddelen.

Dekker: 'Die reinigingsmiddelen zijn in twee jaar tijd met 40 tot 45 procent omhoog gegaan. En wat denk je van de energiekosten? Bij het reinigen van de apparatuur is veel warm water nodig. Ook kiest een krappe honderd bedrijven voor pasteurisatie van de melk. Dat opwarmen tikt eveneens door.'

Daarnaast zijn volgens Dekker de kosten voor krachtvoer met 38 procent gestegen en berekenen loonwerkers een brandstoftoeslag door van 7 tot 8 procent op het uurtarief.

Hogere personeelskosten

Verder hebben kaasbereiders te maken met hogere personeelskosten, als ze überhaupt al medewerkers kunnen vinden. 'Vind maar eens iemand die bij je past. Het is bovendien intensief zwaar werk', geeft Dekker aan.

Onder de streep draaien veel kaasbereiders verlies. Dekker maakt een sigarendoosberekening: 'Voor de bereiding van een kilo kaas heb je 10 liter melk nodig à 60 cent. Melk kost je dus 6 euro per kilo kaas.' De verwerkingskosten schat de voorzitter van de Bond van Boerderijzuivelbereiders op gemiddeld 2 euro per kilo kaas.

Voor het maken van een kilo kaas ligt de kostprijs daardoor op ongeveer 8 euro. Kaasboeren die aan de handel leveren, krijgen die 8 euro niet vergoed. Want de notering van kaas gemaakt op de boerderij blijft al maandenlang steken op 6,25 euro per kilo voor een kaas van 12 kilo. Kaasmaken kan met deze melkprijs en hogere kosten niet uit, stelt Dekker. 'Het is beslist niet aantrekkelijk.'

Kaasproductie omlaag

De Bond van Boerderijzuivelbereiders ziet dat sommige bereiders de kaasproductie het afgelopen jaar afschaalden en meer melk aan hun zuivelfabriek gingen leveren. 'Melk op laten halen is veel makkelijker. Dit beeld is compleet omgeslagen. En de zuivelconcerns willen graag melk hebben, er is veel vraag. Je moet daar vooraf wel goede afspraken over maken met je afnemer.'

Ook agrarisch specialist Jan Willem van den Berg van ING ziet dat sommige kaasbereiders het moeilijk hebben. 'Ze krijgen de kosten niet vergoed in de prijs. Bovendien reageerde de kaasprijs heel laat op de prijsstijging van de melk. Op een bepaald moment lag de prijs van boerderijkaas in de buurt van de laagst gewaardeerde foliekaas. Dat is heel frustrerend.'

Welke bereiders van boerderijkaas verdienen in deze lastige periode het meest? Volgens Van den Berg zijn dat de veehouders die de kostprijs van de melk laag weten te houden. 'Dat heeft veel met het ondernemerschap te maken. We zien verschillen van 10 eurocent per liter melk.'

Meerwaarde creëren

Ook het zelf uitventen van kaas aan speciaalzaken en restaurants of het deelnemen aan markten is een optie om meerwaarde te creëren. Al is dat wel arbeidsintensief en bovendien is het lastig om nieuwe afzetkanalen aan te boren.

Huisverkoop is ook een mogelijkheid. 'Vraag dan wel voldoende voor je kaas', benadrukt Dekker. Het is volgens hem bekend dat boeren vaak te lage verkoopprijzen hanteren. 'Ze zijn te bescheiden. Sommige bereiders vinden dat hun klanten al zover moeten omrijden, waarom dan ook nog die hoge prijs?'

Minimaal 10 euro per kilo vragen

Maar Dekker is realistisch: 'Boerenkaas is een mooi en eerlijk product, bereiders dienen minimaal 10 euro per kilo jonge of jong belegen kaas te vragen. Ga daar beslist niet onder zitten. Je mag zelfs op 12 tot 13 euro per kilo gaan zitten. Doe jezelf niet te kort. Als je een rondje door de supermarkt loopt, zie je dat de speciaalkazen ook op dit niveau zitten.'

Ook al hebben de bereiders van boerderijkaas niet kunnen profiteren van de hoge melkprijzen, Van den Berg hoopt dat de kaasnotering nog een periode standhoudt. 'Vanwege de hogere kosten en stijgende inflatie hebben kaasmakers die hogere notering echt nodig. De zuivelmarkt laat een dalende tendens zien met een lagere melkprijs, dus voor kaasbereiders is dat een gunstige ontwikkeling.'

Kaasmakers kennen het klappen van de zweep inmiddels. Bij een hoge melkprijs verdienen ze weinig en bij een lage melkprijs verdienen ze veel. Deze aloude wet is nog steeds actueel.

'Notering moet eigenlijk 7 euro zijn vanwege hoge kosten'

Op zuivelboerderij Noordam in het Gelderse Hellouw wordt jaarlijks 3,5 miljoen liter melk verwerkt tot kaas. Ongeveer 85 procent van de kaas gaat naar de handel, de rest verkoopt de familie Noordam in de boerderijwinkel.

Vanwege de hoge melkprijs en gestegen productiekosten kozen de melkveehouders er niet voor om minder melk te verkazen en melk aan de zuivelfabriek te leveren. 'Ons hele productieproces is erop ingericht, we hebben drie man personeel en vaste handelaren die onze kaas afnemen', legt Peter Noordam uit. 'Als we de kaasproductie terugschroeven, is het maar de vraag of je er daarna weer tussenkomt bij de handel.'

Normaal liggen de kosten voor de kaasproductie op 10 cent per liter melk, maar dat redden de Noordammen nu niet. 'We verstoken veel gas, eerst kostte dat pakweg 50 cent per kuub en nu zo'n 2 euro. Daarnaast stegen ook de andere kosten.'

Tegenover die hoge kosten dient een goede kaasnotering te staan, maar momenteel blijft die steken op 6 euro per kilo kaas. 'Eigenlijk zou dat 7 euro moeten zijn.'

Volgens Noordam is de kaasprijs de afgelopen maanden minder hard gestegen dan de melkprijs. 'De boel loopt dan scheef.' Om kosten te besparen, streeft de familie naar hoge gehaltes in de melk. Want met dikkere melk is er per kilo kaas minder melk nodig. Daarnaast investeerden ze in een warmtepomp die de warmte uit de melk haalt en weer gebruikt voor het opwarmen van water. 'Het is een minder goed kaasjaar, maar dat hoort bij het ondernemerschap. Je moet het middelen over meerdere jaren.'