Bijna 40 procent van boeren is betrokken bij gebiedsaanpak

Het voortbestaan van het agrarisch bedrijf is in het geding en daarmee ook de toekomst van de betrokkenen. Bedrijfsadviseur Rud van Herk van het Noord-Brabantse Van Dun Advies zegt dat geen enkel agrarisch bedrijf hetzelfde is, net als de bijbehorende ondernemers. 'Wat de een past als boer, valt bij de ander helemaal verkeerd. Je hebt echt maatwerk nodig.'

De cijfers verbazen de Drentse gebiedsmakelaar Albert van Burgsteden niet. 'Zolang wij de boeren niet serieus nemen als het gaat om eigenaarschap, zal de gebiedsgerichte aanpak voor agrariërs een ver-van-mijn-bedshow blijven. Daarom is herstel van het vertrouwen superbelangrijk.'

Alert zijn als ondernemer, je eigen toekomstplan helder hebben, je proactief opstellen, je sociale netwerk gebruiken en vooral niet lijdzaam afwachten of denken dat het wel overwaait. Het zijn maar enkele van de aanbevelingen die ervaringsdeskundigen oplepelen als antwoord op de vraag hoe boeren zich het beste kunnen voorbereiden op de komende gebiedsgerichte aanpak. Dat is het proces waarin het stikstofvraagstuk, de wateropgave en de klimaatadaptatie in één keer per deelgebied op het bordje worden geplaatst van de bewoners rond een Natura 2000-gebied.

Melkveehouder Rudie Freriks uit het Overijsselse Luttenberg zat in de projectgroep Natura 2000 Boetelerveld en was in die hoedanigheid betrokken bij het gebiedsproces dat moest leiden tot herstel van het natuurgebied.

Negen jaar

Een relatief eenvoudige opgave, vergeleken bij de gebiedsgerichte aanpak die veel boeren nog te wachten staat, vindt Freriks. 'De opdracht was eenvoudig en er was voldoende grond om bedrijven te verplaatsen. Toch hebben we er negen jaar over gedaan.'

Die tijdspanne van een gebiedsproces wordt volgens de melkveehouder onderschat. 'Het gaat veel langer duren dan ze ons voorspiegelen, zeker nu veel instrumenten nog ontbreken. Er is bijvoorbeeld nog geen goede opkoopregeling. En is uitplaatsing straks mogelijk? Onder welke voorwaarden kan dat dan? Zo zijn er nog talloze vragen. Je vraagt je wel af wat het Rijk de afgelopen drie jaar dan eigenlijk heeft gedaan.'

Goede adviseur

Freriks is helder: 'Mijn eerste advies aan alle boeren die straks met een gebiedsproces te maken krijgen: zorg dat je een goede adviseur in de arm neemt. Dat is dus niet je boekhouder, maar een professional die dit vaker bij de hand heeft gehad. Onderhandelen is een subtiel spel. Als boer heb je die kennis niet en zit je bovendien vaak veel te emotioneel in de wedstrijd. Dergelijke adviseurs zijn hun geld meer dan waard.'

Net als andere ervaringsdeskundigen raadt de melkveehouder boeren in een gebiedsproces aan van tevoren goed na te denken over de koers die zij met hun bedrijf willen varen. 'Overleg dat binnen je familie of gezin en leg dat vast op papier: wat willen we en wat zijn onze randvoorwaarden? Gedurende een gebiedsproces gaan de panelen verschuiven. Dan is het goed om af en toe bij jezelf te rade te gaan wat ook alweer je uitgangspunt was.'

Sparren

Ook volgens Henk Raaijmakers van de Integrale Gebiedscommissie Peelvenen is het belangrijk dat boeren onafhankelijke adviseurs inschakelen ter voorbereiding op het gebiedsproces. 'Het zijn mensen met wie boeren kunnen sparren, die ze kunnen vertrouwen en als rugdekking kunnen gebruiken als ze in gesprek gaan met mensen over de gebiedsgerichte aanpak.'

Bedrijfsadviseur Rud van Herk van Van Dun Advies is zo iemand. Hij heeft als bedrijfsadviseur ruimtelijke ordening en milieu ruime ervaring met herinrichtingsprocessen en omschakeltrajecten in Noord-Brabant. Hij noemt het frustrerend voor deelnemers aan een veranderproces dat er bijvoorbeeld wel ruimte is in het beleid voor opkoop, maar dat overheden slecht zijn in het meedenken over wat er daarna moet gebeuren.

'Over de vervolgfunctie voor een bedrijf dat bijvoorbeeld de stallen heeft moeten slopen, wordt niet nagedacht, terwijl er juist dan ruimte moet komen om deze mensen iets anders te laten doen. Vernieuwende ideeën daarover passen dan niet in het stramien van de overheid', zegt Van Herk.

Risicoval

Onzekerheid blijft een risicoval voor de ondernemer, stelt de bedrijfsadviseur. 'Als je gaat afwachten wat er gebeurt, ben je daarna meestal te laat. Die bedrijven vallen vaak als eerste buiten de boot. Dus weet wat er speelt. Kijk om je heen of je kansen ziet, houd contact met je omgeving en laat van je horen. Wie voorop gaat, daar wordt vaak naar geluisterd.'

Volgens Raaijmakers is de gebiedsgerichte aanpak al bij voorbaat mislukt, als het gebiedsmakelaars en voorzitters van gebiedscommissies niet lukt het vertrouwen te herstellen. 'Dubbele agenda's van de ministers en het stikstofreductiekaartje helpen ons niet om het werk goed te kunnen uitvoeren.'

Vertrouwen winnen

Ook de Drentse gebiedsmakelaar Albert van Burgsteden vindt het noodzakelijk om eerst dat vertrouwen van de betrokken boeren te (her)winnen. 'Dat kan door veel meer perspectief te bieden en meer oog te hebben voor emotie. Maar alleen dat al kost zeker een half jaar tot een jaar.'

Van Burgsteden verwacht dat meer boeren aanhaken bij gebiedsprocessen, als er maar perspectief kan worden geboden. 'Ik zie veranderingen. Wanneer enkele boeren aan zo'n proces gaan werken, kijken anderen over de heg mee. Laatst had ik een gesprek met boeren, waarbij drie generaties van dezelfde familie aanwezig waren. Grootvader wilde bij voorbaat al niet meedoen in het openbaar. Vader was voorzichtig met het op een kaart inkleuren van de ruimte. En de jongste pakte de stift, ging tekenen en schetste zo zijn eigen perspectief.'

Joke Breembroek: 'Eruit stappen is voor ons een kans'

Al sinds 1984 werd over plannen in de Hege Warren gesproken. 'Als er weer geld was, kwamen er weer plannen. We deden lang alsof er niets aan de hand was. De laatste jaren werd het pas serieus. We wilden graag verplaatsen.'

Dat veranderde toen Oosterhof vorig jaar twijfelde over zijn toekomst als boer. Met zijn moeder runde hij het bedrijf, nadat zijn vader in 2016 plotseling overleed. 'Ik was verrast, maar ik ben blij dat hij open is geweest.' De koeien verkochten ze aan andere boeren. De provincie kocht de 90 hectare grond. Oosterhof studeert Bouwkunde. Breembroek vertrekt naar het Drentse Wapse, waar ze met vrienden een paardenpension en B&B gaat runnen.

Het 'stroperige' proces blijft Breembroek bij. 'Een heel circus wordt opgetuigd. En dan trekt de overheid toch haar eigen plan.' Voordeel vindt ze dat er een boerenvertegenwoordiger bij was. 'Zo waren we er minder emotioneel bij betrokken, terwijl er wel werd gelobbyd.'

Henk Ormel: 'Bereid je voor op een stroperig proces'

Ormel heeft met zijn broer en hun zonen een gemengd bedrijf met melkvee-, akkerbouw en bloembollen, grenzend aan Engbertsdijksvenen. Het veengebied in Twente kreeg in 2004 Natura 2000-status. In 2009 begon een gebiedsproces dat moest leiden tot natuurherstel. Dat proces is nog steeds niet afgerond.

Familie Ormel gebruikt zo'n 300 hectare. 150 hectare valt in het plangebied. 'We willen wel verplaatsen, maar de vraag is waarnaartoe', zegt de ondernemer. Vier jaar geleden werd het bedrijf getaxeerd, maar dat liep op niets uit. Omdat provincie Overijssel de maatregelen veranderde komt er misschien weer een taxatie. 'Het is een stroperig proces waar veel negatieve energie in moet worden gestoken.'

Ormel ervaart dat natuurherstel boven alles gaat: 'Juridische middelen zijn beperkt. Sociaal-economische belangen worden nauwelijks afgewogen.'

Ad Boeren: 'In verplaatsing bedrijf zie ik perspectief'

De zachtfruitteler heeft drie locaties in Bavel, Strijbeek en Chaam. In totaal beslaat Bomu Fruit 14 hectare, waaronder 5 hectare glas. Het bedrijf in Bavel ligt pal tegen het stikstofgevoelige Natura 2000-gebied Ulvenhoutse Bos aan. Hier loopt een pilot gebiedsgerichte aanpak. 'Voor de locatie in Bavel is het einde verhaal. In de loop der jaren hebben wij al drie keer grond ingeleverd via de kaasschaafmethode, in totaal zo'n 3 hectare', zegt Boeren.

Een eerste inventarisatiegesprek over verplaatsing heeft plaatsgevonden. 'Ik zie wel wat in duurzaam verplaatsen. Ik werk samen met een compagnon en heb een opvolger. Hun wil ik graag toekomst bieden. Grond en locaties met toekomstperspectief worden schaars en hierdoor duurder. Wie gaat dat gat vullen?'

Waar eerst nog niet zo naar de ondernemers werd geluisterd, merkt Boeren dat dat verandert. 'Het wordt een eerlijk gebiedsproces. Daarvan ben ik overtuigd.'