Verdienen aan duurzame bodem blijft lastig

Het vastleggen van een extra ton CO2 kost vaak meer dan 100 euro voor een boer, maar het levert ten hoogste enkele tientjes op aan carbon credits, als de teler al de mogelijkheid heeft om die te declareren.

Extra biodiversiteit dankzij bloemenranden levert duimpjes op van passerende fietsers, maar geen klinkende munt. De teelt van groenbemesters is goed voor de bodem en de beschikbaarheid van voedingsstoffen voor de gewassen, maar ook hier is het verdienmodel nog negatief. Voor telers is er veel te zeggen voor duurzaam bodembeheer, maar de meerwaarde is enkel wat bijvangst ten opzichte van de kosten.

Tijdens de Nationale Bodemtop 2022 in Baarn werd de financiële kant van duurzaam bodembeheer slechts zijdelings genoemd. Onderzoeker Jan Peter Lesschen van Wageningen University & Research (WUR) noemde het rijtje maatregelen dat als 'laaghangend fruit' voor de duurzame bodem te plukken is: blijvend grasland, strokenzaai van mais daarin, vanggewassen op akkerbouwgrond en groenbemesters, organische stof uit stro en compost en akkerranden.

Lesschen stelt dat het Klimaatakkoord van Parijs op papier haalbaar is, maar de betaling voor de agrarische sector is nog wel een uitdaging.

'De neveneffecten van koolstofvastlegging zijn bijna allemaal positief of tenminste neutraal', geeft de WUR-onderzoeker aan. Prettig voor de boer, maar waar zit het verdienmodel dan? Lesschen noemt de Stichting Nationale Koolstofmarkt. Deze werkt aan pilots met modellen voor beloningen voor boeren.

Omdat koolstofopslag in de bodem een traag proces is, beloont de stichting op basis van gedrag. Ze doet na tien jaar de vergelijkende meting ten opzichte van de nulmeting en trekt dan de portemonnee voor de rest van de betaling. 'Veel maatregelen kosten geld. Vaak liggen de kosten boven de baten.' Lesschen denkt dat telers dus moeten zoeken naar de maatregelen die de hoogste kosteneffectiviteit hebben.

Verwachtingen getemperd

Akkerbouwer William van der Heijden in het Noord-Brabantse Sint Anthonis werkt samen met veehouder Rob Wientjes aan duurzamer bodembeheer. Van der Heijden heeft zich nog niet genoeg verdiept in de financiële kant van koolstofopslag. Dat komt vooral doordat zijn verwachtingen getemperd zijn. Wientjes ziet een interessant punt in blijvend grasland. Dat heeft hij al en misschien kan er meer mee.

Volgens adviseur Anna Zwijnenburg van adviesbureau 'Van tafel naar kavel' zijn boeren niet zo bezig met geldelijke opbrengt van koolstofopslag: 'Het komt bij de gesprekken die ik voer niet op tafel als verdienmodel. Maatregelen nemen voor duurzaam bodembeheer is goed. Dan heb je het over goed bodembeheer. Een verdienmodel erbij? Ik vindt het spannend!'

Gert Sikken van Cosun Beet Company kijkt er ongeveer hetzelfde tegenaan: 'Wij zijn met een project veel bezig om duurzaam met koolstof om te gaan. Ik denk dat je het vooral moet doen om de bodem gezond te houden en ik zie geen reden om er nu veel aan te verdienen. Ik denk dat boeren ook een risico voelen. Stel dat je eerst iets goed doet en later terug moet betalen, als het minder blijkt te werken?'

Ondertussen is het overheidsdoel om in 2030 alle landbouwbodems duurzaam te beheren. Hoe kan dat worden bereikt? Hoe stimuleer je de agrarische bedrijven om daar vergaande stappen in te maken? Tijdens de Bodemtop werd die vraag aan de zaal voorgelegd. Veruit de meeste handen gingen omhoog bij 'betere betaling voor beter bodembeheer'.

Over een consistente koers van de overheid waren veel aanwezigen het ook eens. Als de overheid voor langere tijd bindende afspraken maakt over de aanpak, weten telers veel beter waar ze zich op kunnen richten bij investeringen.

'Als er andere diensten van de boer worden verwacht, moet er ander geld naar die boer toe', stelt Zwijnenburg. Van de bijdrage van consumenten daaraan heeft zij geen hoge pet op.

Om duurzaamheid betaalbaar te maken, is er volgens Van der Heijden een omslag nodig in de bulkproductie. Als duurzaam een nichemarkt blijft waarin de consument meer moet betalen dan voor het gangbare product, draagt het volgens de akkerbouwer onvoldoende bij aan de doelen voor 2030.

'Het mooiste is om herkenbare doelen te stellen en die te vertalen naar de bedrijfsdoelen van de ondernemers', denkt Zwijnenburg. 'Dat moet je stimuleren en faciliteren. Anders gaat het zoals nu. Dan gaat de boer door met wat hij al deed.'

Wetgeving werkt tegen

De samenwerkende akkerbouwer en veehouder merken dat wetgeving nu nog weleens tegenwerkt bij die samenwerking, terwijl zo werken juist goed aansluit bij de kringloopgedachte en duurzaam bodembeheer. Wientjes kan dankzij de samenwerking verder komen in verduurzaming van zijn bedrijf. 'In ons gebied kan ik niet concurreren met akkerbouw en boomteelt bij grondhuur of grondruil.'

Telers willen niet via regels worden gedwongen om maatregelen te nemen. Van der Heijden: 'Ik wil vooral heldere doelstellingen en ruimte om te handelen.' Sikken en Zwijnenburg denken dat telers beter kunnen kiezen uit de maatregelen die in hun regio, op hun grond en bij hun bedrijven passen. Betaling voor behaalde doelen is een manier om bodemmanagement te belonen.

KPI's om op aan te sluiten bij beloningssystemen

Kritische prestatie-indicatoren (KPI's) kunnen een belangrijke rol gaan spelen bij het koppelen van beloningssystemen aan duurzaam bodembeheer. Bart Housmans van adviesbureau Boerenverstand zegt dat je boeren meer stimuleert door helder te maken wat bodemkwaliteit is en daar doelen in te formuleren, dan ze maatregelen op te leggen.

'Partijen met een belang daarin kunnen een beloning tegenover een behaald doel zetten. Ik denk daarbij aan beloning of korting in lasten door de overheid, het waterschap of extra betaling uit de markt. Als je iets bereikt, krijg je er wat voor terug', stelt Housmans.

Voor KPI's moet allereerst de definitie van bodemkwaliteit uniform zijn. Daarna kunnen er meerdere systemen van beloning aan worden opgehangen.

Beleidsruimte voor telers

Housmans denkt ook aan beleidsruimte voor de telers, bijvoorbeeld in het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn. De meting van bodemkwaliteit is complex. Bij een aantal waarden is de meerwaarde al inzichtelijk. Telers kunnen bijvoorbeeld dankzij hogere organischestofgehalten in de grond meer water vasthouden in een gebied waar zware regenval optreedt. Dat is gunstig voor het waterschap, dat minder hard hoeft te pompen.

De adviseur zegt dat een hogere voor beloning voor carbon credits nodig is om na veehouders meer akkerbouwers mee te laten doen. 'De koolstofmarkt biedt nu 50 euro per ton vastgelegde CO2. Ik denk dat dit in de toekomst omhoog kan gaan.' Bij verhandeling van de koolstofopslag verkoopt de boer dat deel van de duurzaamheidswinst. 'Vanuit de kringloopgedachte verbetert dan ook de bodemkwaliteit op je bedrijf, los van het geld', besluit Housmans.