Is Franse ketenaanpak voorbeeld voor Nederland?

De Franse overheid laat er geen gras over groeien bij het opzetten van steunprogramma’s voor hun boeren en tuinders. Ditmaal zijn de oorlog in Oekraïne, gestegen energiekosten en coronacrisis de aanleiding, naast de drang naar meer zelfvoorzienendheid en verduurzaming. Moeten Nederlandse boeren en tuinders jaloers zijn?

Al op 16 maart, koud drie weken na de Russische inval in Oekraïne, kwam de Franse landbouwminister Julien Denormandie met een weerbaarheidsprogramma, zodat boeren en tuinders de snelstijgende kosten kunnen opvangen. Een korting op dieselaccijns, een subsidie op gaskosten voor agrarische en bosbouwbedrijven, een subsidie om de stijgende kosten van veevoer te verminderen en een steunregeling voor boeren die hun exploitatierekening snel zien verslechteren.

Daar blijft het niet bij. Zo wordt het mogelijk om bestaande afspraken in de keten open te breken, wordt een plan uitgewerkt om de beschikbaarheid van meststoffen voor het volgende groeiseizoen veilig te stellen en wordt de regeling verruimd om meer plantaardige eiwitten te produceren op braakgrond. Ook wordt gemikt op een versnelling voor hernieuwbare energieproductie en het CO2-vrij maken van de landbouw- en voedingsmiddelenindustrie.

Denormandie wil onder meer een einde maken aan de boerenprotesten die steevast oplaaien in de periode waarin retailers en fabrikanten nieuwe prijsafspraken maken. De boeren hebben daarin nu meer te vertellen. ‘We zien het aantal boerderijen voortdurend afnemen, simpelweg omdat de prijzen niet voldoende lonend zijn.’

Volgens Denormandie zijn de nieuwe regelingen van belang om de zelfvoorzienendheid van de Franse land- en tuinbouw veilig te stellen. Frankrijk is een van de grootste voedselimporteurs van Europa en wil niet nog afhankelijker worden van die import voor de eigen voedselvoorziening.

Steun na nachtvorstramp

Frankrijk kent een lange traditie waar het gaat om extra overheidssteun na tegenslag in de agrarische sector. Na de nachtvorstramp van vorig jaar werd vrijwel meteen 1 miljard euro steun toegezegd.

Het weerbaarheidsprogramma van Denormandie om de snelstijgende kosten op te vangen, moeten ook sociale rust brengen. Hij zegt de jaarlijkse boerenprotesten in de periode dat prijsafspraken moeten worden gemaakt zat te zijn. Naast de directe steun wordt het mogelijk om bij onverwachts sterke kostenstijgingen lopende contracten open te breken. Verder wordt een programma voor groene energieproductie en het CO2-neutraal maken van de landbouw en voedingsmiddelenindustrie versneld ingevoerd.

Deze maatregelen staan nog los van de reguliere GLB-pakketten, de coronasteun (1,2 miljard euro voor de Franse landbouw) en een investeringspakket van de Franse overheid dat is gericht op modernisering van agrobedrijven via digitalisering, robotica en genetica.

De veelheid van de plannen komt wellicht wat overweldigend over op mensen die de Franse politiek niet op de voet volgen. Maar de overheid is sterk in het optuigen van veelomvattende programma’s die zich lang niet allemaal in klinkende munt uitbetalen.

Martijn Weijtens, de Nederlandse landbouwraad in Parijs: ‘De maatregelen die zijn genomen in het kader van de crisis in Oekraïne worden op dit moment ingevoerd en zijn voor een deel zeer concreet. De Franse boer, tuinder en visser heeft daar dus in principe baat bij.’

Behoefte aan sociale vrede

Weijtens verklaart de huidige slagkracht van de Franse overheid op dit vlak mede uit de behoefte aan sociale vrede. Het is beter de agrarisch ondernemers nu flink te steunen dan later te worden geconfronteerd met faillissementen, protesten en maatschappelijke onrust. ‘De regering van de onlangs herverkozen president Emmanuel Macron heeft als motto dat het land niet sterk kan zijn zonder een sterke landbouw.’

Boeren en tuinders in Frankrijk kampen vaker met tegenvallende en sterk wisselende inkomens. Dat maakt de agrarische economie kwetsbaar, stelt Weijtens vast. ‘Bij de regering Macron is veel aandacht voor een ‘eerlijke boterham’ voor de boer en een goede verdeling van de winst in de keten. Landbouw moet aantrekkelijk blijven voor jongeren, zodat bedrijven worden overgenomen en het platteland niet leegstroomt.’

Zo werkt Frankrijk ook aan een vernieuwde brede weersverzekering en de EGAlim-2-wet moet de spanningen tussen boeren, industrie en supermarkten tegengaan. Meerjarige afnamecontracten met een automatische prijsindexatie en meer transparantie in de afzetketen worden de norm. De retail bepaalt de consumentenprijs, maar de wetgever garandeert nu in ieder geval een plus bovenop de kostprijs van boer en tuinder.

De wet bepaalt dat een minimale kostendekkende prijs ‘niet-onderhandelbaar’ is. Dit beginsel moet gelden voor alle levensmiddelen, ongeacht het aandeel van de Franse boer in het eindproduct. Deze wet is een vrucht van de soms felle boerenprotesten.

Arnold Puech ‘d Alissac heeft in de buurt van Rouen een gemengd bedrijf met vleesvee, akkerbouw en pluimvee. Hij is tevens bestuurder bij de Franse boerenbond FNSEA. De Normandiër is goed te spreken over de opstelling van de Franse overheid, met haar steunprogramma’s om de inkomens van boeren en tuinders minder kwetsbaar te maken.

Lof voor minister

‘Wel maakt het uit wat voor bedrijf je hebt’, zegt de FNSEA-bestuurder. ‘Maar we plukken nu al de vruchten van de Egalim-wetgeving. Alle lof dus voor minister Denormandie.’

Boeren die opeens met hogere kosten worden geconfronteerd, bijvoorbeeld voor energie, krijgen die nu deels vergoed vanuit de keten of profiteren van de directe noodmaatregelen. Zo zien ook veehouders voor hun hogere voerkosten tot 60 procent van die meerkosten terug, vertelt Puech ‘d Alissac.

1.000 euro vergoeding

‘Maar als ik naar mijn bedrijf kijk, dan krijg ik bij een kostenstijging van 13 procent maar 1.000 euro vergoeding, gerekend over de laatste twee maanden’, vervolgt de agrarisch ondernemer. ‘Toch denk ik dan: iets is beter dan niets.’

De Franse landbouw kent vooral in de akker- en wijnbouw een aantal moderne teelten en regio’s. De biologische sector heeft zich er ook sterk ontwikkeld. ‘Maar er zijn ook zorgenkindjes, zoals de veehouderij in het centrum van Frankrijk, die vaak kleinschalig is en weinig gemoderniseerd’, stelt landbouwraad Weijtens. ‘Bovendien loopt de Franse intensieve veehouderij in met name Bretagne en Normandië aan tegen de milieugrenzen.’

De Nederlandse akkerbouwer Jan Banis boert al veertig jaar in Frankrijk. Op zijn biobedrijf in het Loiredal in Midden-Frankrijk ervaart hij de gevolgen van de onrust op de markten. ‘Kunstmest is erg duur geworden, dus veel gangbare collega’s wijken uit naar dierlijke mest. Dat drijft de prijs op, niet onbelangrijk voor een biologisch bedrijf. Maar wij krijgen ook weer meer voor onze granen. Als akkerbouwer hoef je hier dus niet ontevreden te zijn. Mede als je elektrisch kunt beregenen en bij aanhoudende droogte niet direct veel diesel hoeft te kopen.’

De vraag is of de hausse aan Franse steunprogramma’s daadwerkelijk veranderingen gaat brengen. Het gaat Weijtens te ver om nu al te spreken van een ontwakende landbouwreus. ‘Wel er is een aanzienlijk onbenut potentieel in de Franse agrarische sector, het kan vaak nog flink efficiënter op veel erven.’

Ook is er ambitie om de productie op te voeren, merkt de landbouwraad. ‘Zo wordt er veel geïnvesteerd in innovatie, onderwijs en technologie. En er is ruimte, eventueel ook voor Nederlandse boeren.’

Twijfel over noodzaak

Akkerbouwer Banis is wat terughoudender. Hij ziet om zich heen nog niet dat de programma’s om de Franse landbouw op een hoger plan te brengen echt aanslaan. ‘Boeren vragen zich af of dat nu allemaal wel nodig is. Verduurzaming is mooi, zeggen ze, maar niet als de opbrengsten omlaaggaan. En er zijn toch nog genoeg hongerende mensen in de wereld om te voeden?’

FNSEA-bestuurder Puech ‘d Alissac vindt de steunprogramma’s mooi, maar ook hij ziet het nog niet snel gebeuren dat ze echt veel bijdragen. ‘We zullen als agrariërs het leeuwendeel van de investeringen toch zelf moeten doen. En dat kan ook wel. Er zit hier zeker nog muziek in de agrarische sector. We hebben in dit land alleen al zeventig miljoen monden om te voeden, dat is voor ons de toekomst.’