Steeds meer boeren met bijbaan

Dat blijkt uit een enquêteonderzoek naar bedrijfsstrategie en toekomstperspectief van Geelen Consultancy en Wageningen University & Research in opdracht van uitgeverij Agrio. De enquête is afgelopen zomer gehouden onder ruim 1.200 agrarisch ondernemers.

De uitkomsten tonen een aanzienlijke verbreding van inkomstenbronnen ten opzichte van het laatste grootschalige onderzoek midden jaren negentig naar bedrijfsstrategieën in de landbouw. In 1995 combineerde 22 procent van de boeren landbouw met andere bedrijfsactiviteiten, nu is dat 50 procent.

Scala aan activiteiten

De onderzoekers wijzen op een scala aan activiteiten, zoals agrotoerisme, agrarisch natuurbeheer, een zorgboerderij en activiteiten die geen specifieke agrarische link hebben. Te denken valt daarbij aan energieproductie met zonnepanelen of windmolens. Puur en alleen landbouwproductie komt nog maar bij de helft van de agrarische bedrijven voor, terwijl dat in 1995 nog op 78 procent van de bedrijven het geval was.

Hoogleraar rurale sociologie Han Wiskerke aan Wageningen University & Research, die het onderzoek begeleidde, noemt de toegenomen diversiteit van strategieën in de landbouw onderbelicht. 'Het beeld in de media werd het afgelopen jaar vooral gedomineerd door de stroming die zich richt op specialisatie en schaalvergroting. Uit ons onderzoek blijkt dit slechts een van de vele stromingen te zijn.'

Arbeidsmarkt krijgt impuls

De bedrijven die zich richten op verbreding en toegevoegde waarde als eigen productverwerking, genereren opmerkelijk meer arbeid. Daarmee leveren ze een bijdrage aan de werkgelegenheid en de leefbaarheid van het platteland. Volgens Wiskerke zou het goed zijn als overheden zich bewust zijn van het feit dat bepaalde vormen van landbouwontwikkeling ook veel werkgelegenheid creëren.

'Ik heb de indruk dat beleid gericht op het behouden en creëren van werkgelegenheid op het platteland zich niet op landbouw, maar op andere economische sectoren richt', zegt de hoogleraar rurale sociologie. Hij wijst erop dat de activiteiten die potentieel veel werkgelegenheid creëren, zich vooral bevinden bij steden en in toeristische gebieden, omdat daar de meeste mensen wonen of recreëren en daar dus de meeste afnemers zijn.

Ontevreden over landbouwinkomen

Vrijwel alle boeren zijn ontevreden over de inkomsten uit agrarische activiteiten. Bijna de helft is erg ontevreden of behoorlijk ontevreden. Het minst tevreden over het inkomen uit de landbouw zijn boeren met een bedrijfsstrategie, waarbij zij groene en blauwe diensten leveren. Dat kan beheer van sloten, en verbreding, zoals zorglandbouw of agrotoerisme zijn. Daarentegen zijn deze boeren wel het meest tevreden over hun bedrijfsinkomen.

Ongeveer een derde van de agrarisch ondernemers richt zich op specialisatie en productie voor de wereldmarkt. Zij proberen tegen zo laag mogelijke kosten te produceren. Ook voor de boeren die zich richten op deze specialisatie, is het moeilijk om met alleen landbouw rond te komen, constateert Wiskerke. 'Puur van landbouw rondkomen, is moeilijk.'

Als grootste belemmering voor bedrijfsontwikkeling noemen boeren het vaakst de steeds veranderende regelgeving. 63 procent van de deelnemers kruiste dit aan. Agrariërs hebben behoefte aan een duidelijke langjarige overheidsvisie. 'Daarop kunnen zij hun bedrijfsstrategie, waarbij vaak investeringen zijn gemoeid, inrichten', licht de hoogleraar rurale sociologie toe.

Afhankelijkheid van landbouwinkomen

Van alle bedrijven in de enquête is een kwart van het gezinsinkomen volledig afhankelijk van de landbouw. Bij de overige 75 procent bestaat het gezinsinkomen uit landbouw plus andere bedrijfsactiviteiten, een baan buiten het bedrijf of een combinatie daarvan.

'Dat kan een teken van bittere noodzaak zijn, omdat ondernemers het met alleen landbouw financieel niet redden', zegt Wiskerke. 'Maar het kan ook een uiting zijn van veranderende opvattingen over wat goed of toekomstbestendig agrarisch ondernemerschap is.'