Boeren lopen vast door stikstofimpasse

Cathy van Dijk, senior projectleider bij Projecten LTO Noord, is nauw betrokken bij onder meer de pilot 'Proeftuin Natura 2000'. Hierin werken boeren sinds 2010 in verschillende deelprojecten aan de verlaging van de ammoniakemissies op hun bedrijf.

Van Dijk ziet dat veehouders nauwelijks durven te bewegen in hun bedrijfsvoering. 'Nu is het ammoniak en stikstof en over vier jaar is het weer methaan. Wat is het effect straks als ik nu vol inzet op ammoniak? Dat vragen ze zich af.'

Keuze maken

Vandaag de dag speelt de natuurschade door stikstof de hoofdrol in het landbouwdebat. De projectleider wijst erop dat in 2027 de Kaderrichtlijn Water wacht en in 2030 moeten de eerste klimaatdoelen al zijn behaald. Dit betekent dat boeren keuzes moeten maken.

'We weten nog niet goed hoe dit met elkaar verband houdt en welke stappen boeren het beste kunnen zetten. Een integrale aanpak zou beter zijn en boeren voor een lange termijn duidelijkheid verschaffen.'

Voerspoor

Het voerspoor is een van de maatregelen die in de Natura 2000-pilot effectief bleek om de stikstofemissie te reduceren. 'Stikstof komt uit het eiwit in het voer. Van de route via voer naar ammoniak is al veel bekend, maar over de vorming van methaan nog te weinig en nog minder als beide tegelijkertijd gereduceerd moeten worden.'

Van Dijk zegt dat er op het gebied van stikstofreductie al veel gebeurt, maar dat het invoeren van een managementmaatregel nu eenmaal tijd en vakmanschap vraagt.

Kringlooplandbouw

Ook Jan Willem Erisman, directeur van het Louis Bolk Instituut en hoogleraar stikstofstudies aan de Vrije Universiteit Amsterdam, breekt een lans voor definitieve omslag naar kringlooplandbouw en daarmee het boerenvakmanschap.

'Als je op de kringloop stuurt, leg je de emissiebeperking bij het vakmanschap van de boeren neer in plaats van dat je voorschrijft hoeveel dieren ze mogen houden.'

Hoge kosten

In de discussie wordt te eenzijdig naar stallen gekeken, zei Erisman woensdag tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer. 'Je moet juist op het hele bedrijfsniveau kijken. Dwing boeren niet tot hoge kosten voor technische aanpassingen. We raken boeren kwijt. Waarom? Ze hikken tegen de financiering aan. Geef boeren nu perspectief, anders dwing je tot schaalvergroting. Want dat is het rekenmodel dat in het verleden steeds is toegepast.'

Het is de vraag of de landbouw tijd krijgt om de overstap naar kringlooplandbouw te maken. De vergunningverlening zit muurvast en er kan nog geen enkele oplossingsrichting worden ingeslagen. Bovendien gaan boeren niet bewegen als ze niet weten wat daarvan op lange termijn de gevolgen zijn. Juridisch specialisten concludeerden op de hoorzitting dat de aanpak van het kabinet daar niet snel verandering in brengt.

Hard oordeel

De juristen vellen een hard oordeel. De voorgestelde oplossingsrichtingen met gebiedsgerichte oplossingen en interne en externe saldering zullen voor de rechter niet standhouden.

De kern van de kritiek is dat met geen van de aangedragen oplossingen wordt voldaan aan de plicht om de Natura 2000-gebieden te beschermen en in stand te houden.

Aantonen

Volgens rechtsgeleerde Chris Backes van de Universiteit Utrecht moet dit bij alle maatregelen kunnen worden aangetoond. 'Hoe verzeker je dat het doel in 2030 of 2050 wordt bereikt? Dat zekerheidselement is voor de rechter belangrijk.'

Het invoeren van een lage drempelwaarde voor weinig stikstofuitstotende activiteiten is een veelgenoemde oplossing. Dit betekent dat nieuwe projecten met lage deposities stikstof snel weer mogelijk worden. Jurist Bondine Kloostra plaatst hier kanttekeningen bij. 'Zelfs als een project een stikstofdepositie heeft onder 0,5 mol per hectare per jaar, zijn significante effecten ecologisch bezien niet uit te sluiten.'

Drempelwaarde

Jurist Kees Bastmeijer voegt daaraan toe dat een drempelwaarde geen zin heeft bij een natuurgebied dat al een te hoge stikstofdepositie heeft.

Ook de door landbouwminister Carola Schouten voorgestelde salderingsregelingen voldoen niet. Jurist Minke Oude Breuil wijst erop dat er vergunningen zijn toegekend zonder passende beoordeling. Die activiteiten zijn in strijd met de wet en mogen daarom niet worden gebruikt voor saldering.

Extern salderen

Bij het extern salderen met een afromingspercentage van 30 procent lijkt de regering ervan uit te gaan dat wordt voldaan aan de verplichtingen voor natuurherstel. Daardoor zou de overige 70 procent gebruikt kunnen worden voor de vergunningverlening.

Dit standpunt is juridisch niet houdbaar, zegt Oude Breuil. Dit komt omdat het afromen van 30 procent niet de vereiste zekerheid biedt dat de instandhoudingsdoelstellingen van de natuur worden gehaald.

Eigendoms- en dierrechten

Daarnaast spelen nog vraagstukken over eigendoms- en dierrechten. Mag de overheid die zomaar afnemen? Het kabinet stelt dat het uitgangspunt is dat de dier- en fosfaatrechten van een veehouderijbedrijf dat vrijwillig wordt opgekocht, via externe saldering worden ingenomen.

'Daarmee vindt feitelijk alsnog een generieke volumebeperking plaats', stelt jurist Franca Damen, want die volumebeperking is niet gekoppeld aan de impact op Natura 2000-gebieden. Daarmee kan discussie ontstaan over de vraag of deze maatregel bijdraagt aan natuurherstel en daarmee juridisch gerechtvaardigd is.