Juristen kritisch op stikstofaanpak Schouten

De voorgestelde oplossingsrichtingen, met gebiedsgerichte oplossingen, interne en externe saldering en technische innovaties, kunnen stuk voor stuk door de mand vallen als ze voor de rechter komen. Dat vrezen de acht juridisch adviseurs die allen een specialisatie hebben op milieu- of emissie gebied.

De kern van de kritiek is dat met geen van de aangedragen oplossingen wordt voldaan aan de verplichting die voort komt uit het het Europese natuurbeschermingsrecht, waartoe de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn behoren. Nederland is op grond van de Habitatrichtlijn gehouden om de beschermde natuur in een gunstige staat van instandhouding te brengen of te houden.

Dat betekent dat nieuw verleende vergunningen moeten bijdragen aan natuurherstel of instandhouding. Rechtsgeleerde Chris Backes van de Universiteit van Utrecht wijst erop dat dit bij alle genoemde maatregelen moet kunnen worden aangetoond. 'Hoe verzeker je dat het doel in 2030 of 2050 wordt bereikt? Dat zekerheidselement is voor de rechter heel belangrijk.'

Drempelwaarde

Het invoeren van een drempelwaarde is een veelgenoemde oplossing. Deze drempelwaarde betekent dat nieuwe ontwikkelingen die heel kleine deposities stikstof veroorzaken mogelijk worden zonder dat daarvoor een vergunning is vereist. Juriste Bondine Kloostra plaatst hier kanttekeningen. 'Zelfs als een project een stikstofdepositie heeft onder 0,5 mol per hectare per jaar, zijn significante effecten ecologisch bezien niet uit te sluiten.'

Jurist Kees Bastmeijer voegt daar aan toe dat een drempelwaarde geen zin heeft als een natuurgebied al een overbelaste stikstofdepositie heeft. Backes stelt dan ook dat drempelwaarden alleen zin hebben als de depositie jaar op jaar aantoonbaar omlaag gaat.

Salderen

Juriste Minke Oude Breuil denkt dat de salderingsregelingen juridisch niet houdbaar zijn. De regering gaat ervan uit dat bij zowel het intern als extern salderen uit wordt gegaan van de vergunde of feitelijk gerealiseerde capaciteit als referentieniveau. De in het verleden gegeven toestemmingen zijn lang niet altijd passend beoordeeld. Wanneer er geen passende beoordeling heeft plaatsgevonden zijn deze in het verleden vergunde activiteiten in strijd met de wet en mogen ze daarom niet worden gebruikt voor saldering.

Bij het extern salderen met een afromingspercentage van 30 procent lijkt de regering er vanuit te gaan dat wordt voldaan aan de verplichtingen voor natuurherstel uit de Habitatrichtlijn. Daardoor zou de overige 70 procent gebruikt kunnen worden voor de
vergunningverlening. Dit standpunt is juridisch niet houdbaar, zegt Oude Breuil. Dit komt omdat met het afromen van 30 procent niet de vereiste zekerheid wordt bereikt dat de instandhoudingsdoelstellingen van de natuur gehaald gaan worden.

Generieke krimp

Het kabinet stelt dat het uitgangspunt is dat de dier- en fosfaatrechten van een veehouderijbedrijf die vrijwillig wordt opgekocht via externe saldering worden ingenomen. 'Daarmee vindt feitelijk alsnog een generieke volumebeperking plaats', stelt juriste Franca Damen, want de volumebeperking is niet gekoppeld aan de impact op stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. Daarmee kan discussie ontstaan over de vraag of deze maatregel bijdraagt aan natuurherstel en daarmee juridisch gerechtvaardigd is.

Damen plaatst ook kanttekeningen bij het innemen van dierrechten bij salderen. 'Door dierrechten in te nemen, is feitelijk sprake van een koude sanering. Bovendien is, anders dan in de Kamerbrief van 4 oktober 2019 wordt verondersteld, een intrekking
van dierrechten bij extern salderen uitdrukkelijk niet nodig om ongewenste effecten van extern salderen in de landbouw te voorkomen. Het maximum aantal dierrechten is immers vastgesteld en neemt niet toe.'

Natura 2000

De aanwijzing van een Natura 2000-gebied kan niet zomaar gewijzigd of ingetrokken worden, legt juriste Emma Sonnemans uit. De Natura 2000-gebieden staan op een lijst van gebieden van gemeenschappelijk belang die door de Europese Commissie (EC) is vastgesteld. Om een gebied van deze lijst te verwijderen, moet Nederland een voorstel doen aan de EC om deze lijst aan te passen en het betreffende Natura-2000 gebied van de lijst te verwijderen.

Alleen wanneer de natuurlijke ontwikkelingen dit rechtvaardigen, kan de Europese Commissie overwegen om een gebied haar beschermde status te ontnemen. Economische, sociale en culturele aspecten kunnen hierbij geen rol spelen.