PAS geeft lucht, maar zet veehouderij ook aan het werk

Veel Nederlandse melkveehouders reageerden opgelucht drie jaar geleden. Op 1 juli 2015 werd het PAS van kracht. Daarmee kwam een einde aan de situatie dat natuurbelangen leidden tot een slot op de ontwikkeling van veebedrijven en zelfs tot het schrappen van eerder verleende vergunningen in het kader van de Natuurbeschermingswet.

Minder stikstofdepositie, een sterkere natuur en tegelijkertijd mogelijkheden voor economische ontwikkeling zijn de doelen van het PAS. In veel Natura 2000-gebieden in Nederland doet zich een overschot voor aan stikstof in de vorm van ammoniak en stikstofoxiden. Dat is schadelijk voor de natuur en het belemmert vergunningverlening voor economische activiteiten.

Herstelmaatregelen

Met het PAS pakken rijk, provincies, natuurorganisaties en ondernemers samen de problemen aan. Zo zijn herstelmaatregelen in gang gezet om de natuur bestendiger te maken tegen een overbelasting van stikstof door bijvoorbeeld stikstofrijke grondlagen te verwijderen. Het PAS biedt daarvoor herstelstrategieën.

De bijdrage van de veehouderij bestaat uit de toezegging om tijdens de drie PAS-periodes (tot 2033) de stikstofemissie met totaal 10 kiloton terug te brengen. In ruil daarvoor kwam 5,3 kiloton aan ontwikkelingsruimte beschikbaar, waardoor de vergunningverlening weer op gang is gekomen en veehouders ruimte kregen voor de noodzakelijke ontwikkeling van hun bedrijven.

Vastgelopen

'De situatie was totaal vastgelopen. Zonder deze afspraken waren we daar niet uit gekomen. Mogelijk hadden we dan nu een systeem van verhandelbare ammoniakrechten', vat LTO-beleidsmedewerker Gerbrand van 't Klooster het belang van het PAS voor de veehouderij samen.

Van 't Klooster benadrukt dat dankzij het PAS 'schoon schip is gemaakt' in een situatie waarin nogal wat veebedrijven draaiden zonder geldige Natuurbeschermingswetvergunning. 'Dat is allemaal weggepoetst.'

De prijs voor deze ondernemersruimte is dat de sector nu ook werkelijk moet gaan leveren om uiteindelijk aan de reductie van 10 kiloton in de ammoniakemissie te komen. 'We moeten ervoor zorgen dat we onze afspraken nakomen, anders loopt het stuk', aldus Van 't Klooster.

Drie sporen

De emissiereductie kan via drie sporen worden gerealiseerd: aanpassing van stalsystemen, voermanagement en maatregelen op het gebied van mestaanwending. De aanpassing van stalsystemen krijgt geleidelijk zijn beslag. Bij renovatie en bij nieuwbouw van stallen kunnen verbeteringen worden gerealiseerd die leiden tot minder ammoniakemissie. Dat onderdeel lijkt de minste zorgen te geven.

Een forse uitdaging ligt in het voermanagement. Het is zaak om zoveel mogelijk veehouders daar warm voor te maken. 'We zijn bezig met het opzetten van een actieprogramma. Onze ambitie is dat met elke melkveehouder een keukentafelgesprek plaatsvindt over de voermanagementmaatregelen die hij kan nemen om de ammoniakemissie te verlagen', zegt Van 't Klooster.

Vrijwillige basis

Het programma vindt plaats op vrijwillige basis, maar de potentie ervan is groot. 'Als 70 procent van de boeren ermee aan de slag gaat, is op deze manier een reductie van 3,7 kiloton te realiseren', verwacht Cathy van Dijk van Projecten LTO Noord. 'En als alle boeren mee zouden doen, dan is het zelfs mogelijk om aan 5,3 kiloton te komen. Dat is net zoveel als dat er aan ontwikkelingsruimte beschikbaar komt.'

Van Dijk heeft de afgelopen jaren al veel ervaring opgedaan als projectleider van Proeftuin Natura 2000. Dat richtte zich eerst alleen op Overijssel en is nu doorgetrokken naar een landelijke schaal. Het project combineert het ontwikkelen en toepassen van ammoniak reducerende maatregelen in de praktijk met de kennisuitwisseling tussen veehouders, adviseurs en andere betrokkenen.

Ammoniakcheck

Op basis van de Kringloopwijzer is een Ammoniakcheck ontwikkeld. Die zal een belangrijk onderdeel vormen van het nieuw op te zetten programma. 'Op basis van onze ervaringen in de afgelopen jaren hebben we een conceptprogramma aangeleverd. Dat moet nu bestuurlijk worden vastgesteld.'

Van Dijk benadrukt dat de keukentafelgesprekken een belangrijk onderdeel gaan vormen. 'Een voorwaarde om resultaten te kunnen boeken, is dat erover gesproken gaat worden. Dat boeren het juiste verhaal te horen krijgen, met voorbeelden.'

Essentieel is volgens haar ook dat bedrijfsadviseurs over de juiste kennis beschikken. 'Zij moeten immers het hele verhaal kunnen uitleggen aan de boeren.'

Mestaanwending

Het derde spoor voor de ammoniakreductie bestaat uit maatregelen op het gebied van de mestaanwending. Een daarvan, het verbod op mest uitrijden met de sleepvoetbemester, zorgt voor onrust onder boeren. Het verbod gaat op 1 januari 2019 in, deelde LNV-minister Carola Schouten onlangs mee. Volgens haar zijn er voldoende alternatieven. De praktijk betwist dat.

'Wij conformeren ons aan de PAS-afspraken. Daar kunnen we niet omheen. We hebben veel voordeel van het PAS. Boeren krijgen nu weer vergunningen verleend die eerder niet mogelijk waren', reageert bestuurslid Herman Bakhuis van LTO-vakgroep Melkveehouderij.

Beweeg door de tijdlijn met uw muis of de pijlen op uw toetsenbord.

Alternatieven

Tegelijk stelt Bakhuis dat maatregelen als het sleepvoetverbod wel zo praktisch mogelijk vormgegeven moeten worden. 'Wij staan op het standpunt dat er alternatieven moeten zijn. Je kunt de betreffende boeren niet in de kou laten staan.'

De impasse duurt nog voort, maar LTO is intensief in gesprek het ministerie van LNV om tot een oplossing te komen, verzekert Bakhuis.

Resterende ruimte

In het PAS is afgesproken dat de ontwikkelingsruimte van 5,3 kiloton niet meteen in zijn geheel beschikbaar zou komen. Voor de eerste drie jaar, die nu om zijn, was 60 procent gereserveerd. De komende drie jaar zou de resterende 40 procent dan uitgegeven kunnen worden.

'Onze inzet is dat die 40 procent gewoon beschikbaar komt. Gedurende de looptijd worden er nog wel eens piketpalen verzet in het PAS, maar die ontwikkelingsruimte hebben we nodig. Daar gaan we voor', aldus Trienke Elshof, LTO-portefeuillehouder Ondernemen in een Gezonde Omgeving.

Twee jaar

Daarnaast is LTO met de provincies in gesprek over een redelijke invulling van de tweejarentermijn van de PAS-vergunningverlening. Een formele voorwaarde is dat de verleende ruimte binnen twee jaar wordt ingevuld.

Onder meer door de invoering van het fosfaatrechtenstelsel konden niet alle bedrijven dat waarmaken. Het mag volgens Elshof niet zo zijn dat in dergelijk gevallen het nog niet benutte deel van de vergunning weer wordt ingetrokken.

Succes

Haar conclusie luidt dat het PAS over het geheel genomen een succes is, zowel voor de natuur als voor agrarische sector. 'Maar we zijn er nog niet. We moeten als veehouderij nog heel wat leveren', zegt Elshof.

'De monitoring van onze prestaties moet dan wel plaatsvinden op basis van betrouwbare meetgegevens. Daarover zijn twijfels ontstaan. Voor ons was dat aanleiding om aan te dringen op gedegen en objectief onderzoek naar de manier waarop de ammoniakmetingen plaatsvinden.'