'We hebben het te goed voor een volksopstand'

Het milieu, in al zijn facetten, loopt als een rode draad door de loopbaan van Erisman. Naast directeur van het Louis Bolk Instituut in Bunnik is hij bijzonder hoogleraar Integrale Stikstofstudies aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Deze leerstoel is beschikbaar gesteld door het Wereld Natuur Fonds.

Een gezonde bodem met een rijk bacterieleven wordt in vijfhonderd jaar opgebouwd

Jan Willem Erisman, directeur Louis Bolk Instituut

Wat doet het Louis Bolk Instituut in de praktijk voor boeren en tuinders?

'We houden samen met boeren proefprojecten op het gebied van duurzame landbouw, zoals in Veenweiden Krimpenerwaard. We hebben daarnaast de basis voor de Biodiversiteitsmonitor Melkveehouderij ontwikkeld, samen met het Wereld Natuurfonds, Rabobank, FrieslandCampina en Friese melkveehouders. Door de resultaten te meten kunnen boeren worden beloond voor hun natuurinspanningen. Belangrijk is dat we niet de productie als uitgangspunt nemen, maar de kwaliteit van productiemiddelen, zoals een gezonde bodem.'

Het Louis Bolk Instituut wordt gezien als vertegenwoordiger van de biodynamische landbouw.

'Het is waar we vandaan komen en waar we onze kennis en systeembenadering aan te danken hebben. Ons uitgangspunt is dat we de natuur als kennisbron zien. We hebben ruim veertig jaar kennis en ervaring verzameld en raken steeds beter ingeburgerd. We werken nu voor zowel biologische als gangbare boeren. Ik zie het Louis Bolk Instituut als een onafhankelijk mediator die vanuit kennis helpt met het vinden van duurzame oplossingen.'

Veel boeren zitten in de economische realiteit van zoveel mogelijk produceren om het hoofd boven water houden.

'De huidige economie kunnen we niet veranderen. Maar als tussentijdse oplossing zie ik beprijzen: de echte kosten van voedselproductie, inclusief de milieukosten, doorberekenen aan de consument. Dat helpt ons als maatschappij bij het maken van de juiste keuzes.'

Is dat een overheidstaak?

'Ja.'

Waarom nemen marktpartijen als Vion, Agrifirm en FrieslandCampina niet de regie met beprijzen?

'Omdat ze productie centraal stellen in hun businessmodel. FrieslandCampina vermarkt 2 miljard kilo melk voor babyvoeding en 5 miljard voor kaas, beide met een gezonde marge. 5 miljard gaat voor minder dan de kostprijs weg. Dat is toch geen gezond businessmodel?'

Moet de melk in de schappen duurder worden?

'Laat ik een voorbeeld geven met de aanpak van stikstof. Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft uitgerekend wat de maatschappelijke kosten zijn van de milieu-effecten van het stikstofoverschot. Dat is op Europese schaal 70 tot 130 miljard euro en vergelijkbaar met alle inkomsten van Europese boeren en tuinders. Laten we als eerste stap de 2,2 miljard euro die we in Nederland willen investeren in het natuurherstel besteden aan het verduurzamen van de landbouw. Als je de werkelijke kosten van melkproductie doorberekent, kom je op 1,40 euro in plaats van een euro voor een kilo melk.'

Wat is er mis met het huidige systeem van voedselproductie?

'Iedereen verdient aan intensivering van de landbouw. Van de zaadleverancier die meer verkoopt tot de banken die meer geld uit kunnen lenen. Het leidt tot overproductie waar de consument van profiteert door de lage voedselprijzen. De overheid grijpt vervolgens in met regelgeving om de milieuschade van de productie te beperken. De boer staat in dit systeem onder druk.'

Wat is de oplossing?

'Kiezen voor kwalitatief voedsel met de overheid die deze transitie reguleert, uiteraard op Europese schaal. De boer moet zijn bodem als belangrijkste kapitaal gaan zien en consumenten kunnen wat meer gaan betalen voor voedsel. Zelf ben ik geïnteresseerd in de geschiedenis en zie je oude beschavingen verdwijnen door klimaatverandering, sociale onrust en voedselschaarste. Maar de mens is ook inventief genoeg om snel in actie te komen als het water aan de lippen staat. Alleen die urgentie ontbreekt nu nog.'

Duurzame landbouw leidt toch tot veel lagere opbrengsten?

'We gaan inderdaad nooit de productie halen die we nu hebben. Dat hoeft ook niet, want we hebben overproductie, waardoor de prijzen laag zijn. Mensen eten daarnaast te veel en ongezond en de voedselverspilling is groot.'

Waarom komt de maatschappij volgens u onvoldoende in beweging?

'Ik gebruik zelf vaak het voorbeeld van een driejarig kind. Twee keer zeg je: blijf van de kachel af, want je verbrandt je vingers. En de derde keer pakt het kind toch de kachel vast. Het is blijkbaar menseigen gedrag om je vingers te branden om te begrijpen dat de kachel heet is. We hebben het veel te goed voor een volksopstand. Zelfs het nieuws dat in Nederland in dertig jaar tijd driekwart van de insecten is verdwenen, laat heel veel mensen koud.'

Zijn we een pan met kikkers die niet beseffen dat we langzaam worden gegaard?

'Niemand weet dit. Als boeren in Flevoland na veertig jaar moeten diepploegen om tot een bruikbare bodem te komen, dan is het einde in zicht. Zeker als je bedenkt dat een gezonde bodem met een rijk bacterieleven in vijfhonderd jaar wordt opgebouwd. Aan de andere kant weet ik dat als we van de emissie van stikstof beteugelen de natuur in één generatie weer zal herstellen.'